Daron Acemoğlu, ekonomi çevrelerinin son yıllarda dikkatleri üzerinde toplayan yıldız bir ismi. Hatta neredeyse rock yıldızlığının “ekonomideki karşılığı” statüsünde. Öyle ki geçtiğimiz hafta başkent Washington’da kitabının tanıtımı için Amerikan İlerleme Merkezi’nde (Center for American Progress) yaptığı konuşmadan sonra, dinleyicilerden sorudan çok iltifat aldı. Dünya Bankası başkanlığına layık görenler de vardı, ünlü ekonomistin görüşlerini dinleme fırsatı bulduklarına şükredenler de… Hatta katılımcılar arasında yer alan genç bir bayan, “Eğer kendinize fanatik bir hayran (groupy) arıyorsanız, benden daha iyisini bulamazsınız,” diye iltifatın da ötesinde bir yorum yapmaktan kaçınmadı. Daron Acemoğlu ise kendisine yakıştırılan bu süper star rolüne rağmen fanatik hayran toplamaktansa, ulusların neden başarılı-neden başarısız olduğuna dair veriler topluyor. “Why Nations Fail” isimli kitabı da bunun bir ürünü.

Acemoğlu, James Robinson’la birlikte yazdığı kitabında ülkelerin başarısının ne liderlikte, ne coğrafi konumda, ne doğal zenginliklerde ne de iklimde yattığına inanıyor. Acemoğlu’na göre başarının sırrı açık siyasi ve ekonomik kurumsallaşmada… Bir toplumda siyasi ve ekonomik kurumlar küçük elit çıkar gruplarının değil de halkın istek ve ihtiyaçlarına cevap verdiği sürece başarının da o denli uzun süreli olacağı görüşü hakim Acemoğlu’nda.
Ünlü MIT profesörü bu görüşünü anlatmak için de örnekleme yoluna gidiyor: “İngiltere ve Amerika zengin oldu, çünkü bu iki ülkedeki halk, iktidarı elinde tutan elitleri uzaklaştırıp, siyasi hakların eşit olarak dağıtıldığı, iktidarların halka hesap verdiği ve geniş kitlelerin ekonomik fırsatlara erişebildiği bir sistem kurdu.”

Daron Acemoğlu ile Washington’daki panel sonrasında, ayaküstü de olsa Türkiye’yi konuşma fırsatım oldu. Ulusların neden başarılı veya başarısız olduğuna dair yüzlerce sayfa dolduran Acemoğlu’nun ulusal dinamikleri değerlendirdiğinde Türkiye’yi nasıl gördüğünü merak etmemek elde değildi, zira.

Acemoğlu, Türkiye’de son 20 yılda siyasi kurumlaşmanın daha dengeli hale geldiği görüşünde, ama bu ilerlemeye rağmen, hiçbir zaman siyasi özgürlüklere tam anlamıyla saygı gösterilmediğini de söylüyor. “Hem medyada hem de siyasette her değişik görüşün özgür şekilde değerlendirilmesi lazım ki, siyasi eşitlik dediğimiz şeyin gerçekleşmesi bir olasılık haline gelsin,” diyor Acemoğlu. Yani Türkiye’de siyasi sistemin önü kitapta atfedilen başarı formülüyle karşılaştırıldığında tam da açık değil.

Peki ya sadece elitlerin değil de geniş kesimlerin ekonomik fırsatlardan yararlanması? Daron Acemoğlu, bu alanda Türkiye açısından önemli bir ilerleme görüyor: “Ekonomideki özgürlükler çok açıldı, ekonomi hem yaratıcılık, hem yatırım hem de değişik sektörlere enerji getirmek açısından çok daha sağlıklı durumda. Bugün Türkiye’nin ekonomisi İstanbul’daki birkaç holdingden ya da bir tek İstanbul’dan enerji almıyor. Bunlar ekonomik kurumların daha açık bir şekilde gelişmesi anlamına geliyor.”

Ekonomik fırsatların daha geniş kitlelerin menziline girmesi olumlu adımlar. Ama, Acemoğlu’nun başarı formülünün diğer yarısı “siyasi sistemin de her kesime açık olması”. Bu çerçevede ordunun siyasetteki etkisinin azaltılmasını, ordunun çevresindeki grupların siyasi gücünün azaltılmasını “iyi bir gelişme olarak” değerlendiriyor, Acemoğlu. Ama bunu da yeterli bulmuyor: “Türkiye’nin gerçekten demokrasiye geçmesi lazımdı, ama aynı zamanda demokrasiye açılmak bir tek orduyu ortadan kaldırmak değil… Birçok değişik sesin konuşabileceği, dinlenebileceği bir ortam yaratmak lazım. Bu açıdan, ordudan AKP’ye geçiş birçok pozitiflikle geldi, ama aynı zamanda son zamanlarda başka özgürlüklerin kısıtlandığını görüyoruz bu da Türkiye’nin kurumlarının gelişmesi için iyi bir şey değil.”

Görüşlerine en çok atıfta bulunulan 20 ekonomist arasında sıralanan Daron Acemoğlu’nun Türkiye’ye ilişkin değerlendirmeleri ekonomik alanda yakalanan açık ve özgürlükçü sistemin siyaseten de tekrarlanması noktasına sık sık dönüş yapıyor. Çünkü “Why Nations Fail” kitabının yazarına göre siyasi özgürlük ve katılımın zenginliği ulusların da zenginliğini belirliyor.

Daron Acemoğlu’nun görüntülü ses dosyalarını Amerika’nın Sesi’nin haber sitesinden izleyebilirsiniz.