Astrit Lulushi, Zëri i Amerikës

Jean-Paul Sartri për një Ekspozitë me fotografitë e Milit në Paris, 1946. marrë nga “Photographs & Recollections” by Gjon Mili, 1980;

Ai ka kokën e një ngrënësi milingonash (anteater) që udhëhiqet nga nuhatja për t’u hedhur papritmas mbi prejën e tij.

Nën hundën, shumë poshtë saj, një palë mustaqe të vogla. Pjesa tjetër e fytyrës – sytë, mollëzat, flokët e shpërndarë – të kujtojnë një bandit malesh.

Para se t’a takoja Milin, kisha njohur vetëm fotografë që të nxjerrin në fotografi nisur nga një lloj zemërimi, si ai që vret. Mili nuk fyen; ai pëlqen çdo gjë: të ngrënët, të pirët, vallzimin. Harlemin e njeh më mirë se çdo i bardhë, Nju Jorkun, më mirë se kushdo tjetër.

Ai është i lumtur. Të vret – më keq akoma, dëshiron të robërojë. Edhe në fotografinë më të mirë, ti je jo më shumë se një trup i balsamosur, ruajtur në hipersulfat, ndërsa vetja jote e vërtetë ndryshon vazhdimisht nën trysninë e përjetësisë. Mili të mban në kurth të gjallë, të papërpunuar; në fotografinë e tij, ti vazhdon të luftosh me veten, si peshku në rrjetë.

Mili është njeri i kurtheve. Ai është plot marifete e lëvizje mashtruese që të ç’armatosin; çdo fotografi e tij është një provë, një përpjekje. Për Milin, mënyrat për të fotografuar janë të shumta sa edhe njerëzit.

Nëse të ka zgjedhur si pjesë të koleksonin e tij, ai jo vetëm që do të ngulë me thumb në tabelën e specieve të tij, të gjitha si të gjalla dhe duke luftuar, por, përtej kësaj, ai do të vëzhgojë a shqyrtojë për të njohur thellë e më thellë.

Thuhet se banorët primitivë të deteve të Jugut refuzojnë të lejojnë për t’u fotografuar, duke besuar se kështu mund të bëhen përgjithmonë robër të fotografit. Për të kuptuar urtësinë e tyre ju duhet vetëm të shikoni disa nga portretet e Gjon Milit.