Dilşad Əliyarlı

Müasir qadının qarderobunu bu gün qara don olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Lakin istər adi iş günü ofisdə, istərsə də axşam ziyafət, ya da əyləncə yelərində qadını şıq və eleqant göstərən qara don əslində bir zamanlar matəm geyimi hesab edilirdi. Bu günlər Nyu-Yorkda Metropoliten muzeyinin Anna Vintur Kostyum mərkəzində bir əsr ərzində qadınların matəm geyiminin stili və estetikasına həsr edilmiş sərgi açılıb. Sərginin əsas məqsədi 19-cu əsrin əvvəllərindən 20-ci əsrin əvvələrinə qədər matəm geyimləri vasitəsilə ağır itkinin cəmiyyətə ictimai-mədəni təsirlərini göstərməkdən ibarətdir.  Qadınların matəm saxladıqları günlər geydiyi geyimlər dövrün sosial normaları ilə yanaşı, moda və üslub haqda təsəvvür əldə etməyə kömək edir.

Qadının digər geyimləri kimi matəm geyimləri də onun cəmiyyətdə tutduğu mövqeyi nümayiş etdirirdi. 19-cu əsrdə ağır itki ilə qarşılaşmış qadının uzun müddət matəm geyimində yas tutması cəmiyyət tərəfindən irəli gələn tələb idi. Qadının statusu, maddi imkanları və əxlaqı bununla müəyyən edilirdi. Müharibələr və münaqişələrdə ərlərini itirən gənc qadınlara cəmiyyətdə müəyyən dərəcədə ehtiyatlı münasibət var idi. Buna görə də matəm geyimlərinin çoxu təkcə qara rəngdə olması ilə deyil, həm də çox mühafizəkar stildə tikilişi ilə seçilirdi.

Women-Mourning-Attire

“Küləklə sovrulanlar” əsərində boğaza qədər düymələnmiş qara matəm donunda rəqs etməsi ilə qalmaqal yaradan əsərin qəhrəmanı Skarlet O’Hara öz vəziyyətini belə təsvir edir: ”Mən qara geyinməyə dözə bilmirəm. Ziyafətlərə gedə bilməmək bir yana, üstəlik də belə görünmək?”

Scarlett-O'Hara-Black-Dress

Skarlet O’Hara matəm donunda rəqs edir-“Küləklə sovrulanlar” filmindən kadr

Geyim və moda ekspertləri parçanın rənginin solmamasına görə qara matəm donlarının yun, ipək, ya da yun və ipəyin qarışığından hazırlanmış bahalı parçalardan tikildiyini bildirir. Lakin tədricən bu donların tikilməsində qara ilə yanaşı boz rəngin tünd və açıq çalarlarından istifadə edilib. Dövrün estetik tələbləri dəyişdikdə qara matəm donlarının stili də dəyişməyə başlayıb və donlara baş örtükləri ilə yanaşı, zərgərlik əşyaları və müxtəlif aksessuar növləri əlavə edilib.

Müasir dövrdə matəm geyimləri arasında çoxları Jaklin Kennedinin qətlə yetirilmiş həyat yoldaşı, ABŞ-ın keçmiş prezidenti Con Kennedinin dəfn mərasimində geydiyi Civanşi moda evindən qara kostyum və üzünə örtdüyü qara duvağı xatırlayır. Keçən əsrlərdə qara duvaq qadının matəmi özəl şəkildə saxlamaq istəyi kimi qəbul edilirdi,  qara don isə əksinə matəmin ictimai şəkildə nümayiş etdirilməsi demək idi.

Amerikanın keçmiş birinci xanımı Jaklin Kennedi həyat yoldaşı, ABŞ-ın keçmiş prezidenti Con Kennedinin dəfn mərasimində

20-ci əsrdə isə matəm donlarının stili sadələşməyə başladı və əfsanəvi dizayner Koko Şanel modada inqilab edərək, qara donu nəhayət matəm funksiyası daşıyan geyim növü olmaqdan çıxardı. Şanelin 1926-cı ildə qadınlar üçün hazırladığı geyim kolleksiyasındakı kiçik qara don  bütün zamanlar üçün funksional və dünyanın ən stilli qadınların sevimli geyim növlərindən birinə çevrildi. Hollivud ulduzu Odri Hepbernin “Tiffanidə səhər yeməyi” filmində geydiyi qara don buna ən parlaq misallardan biri kimi göstərilə bilər.

Odri Hepbern "Tiffanidə səhər yeməyi" filmində qara donda

Odri Hepbern “Tiffanidə səhər yeməyi” filmində qara donda