Amerikalik musulmonlar hayit namozini qanday nishonlaydi?

Posted August 5th, 2014 at 1:34 am (UTC-4)

Pittsburg shahri musulmonlari hayit namozini o’qish uchun hozirlanmoqda

Aziz do’stlar, atigi bir necha kun muqaddam biz Yaratganning buyuk inoyati bo’lmish Iyd al-Fitrni nishonladik. Yonimizda bo’lgan yaqinlarimizni quchoq ochib, yiroqdagi birodarlarni esa ijtimoiy tarmoqlar orqali tabrikladik. Albatta, birinchi galda musofir inson bu tadbirning o’z mamlakatidagi tantanasini eslaydi, sog’inadi. Shu bois bo’lsa kerak, hamma “hozir agar O’zbekistonda bo’lganimizda, Hayit namozidan so’ng qaynoq patirlar bilan shirinliklarni qo’ltiqlab uyga ketayotgan bo’lardik, bolalarga shirinliklar ulashib, kattalarning duosidan bahramand bo’lishga shoshilardik”, deb eslashadi. Musofirchilikda bu tadbir juda ham boshqacha o’tadi…

Garchi musulmonlar soni Pensilvaniyaning Pittsburg shahrida (umuman olganda, butun Pensilvaniya shtatida ham) nihoyat darajada kamchilikni tashkil etsa-da, shahar, boringki shtat “kattalari” musulmonlar uchun juda ham qadrli bo’lgan ayni ayyomning risoladagiday nishonlanishini ta’minlashga astoydil e’tibor qaratishadi. Avvalo, masjidlar u qadar katta emasligini inobatga olgan holda (agar ob-havo halaqit qilmasa) Hayit namozini o’tash uchun kengroq joy taklif qilishadi. Odatda buning uchun shaharliklar orasida juda ham mashhur bo’lgan bog’lardan biri tanlanadi. Yana ham qiziq tomoni, musulmonlar namozni ado etgunlariga qadar bog’ atrofi, ayrim davlatlardagi kabi to’sib qo’yilmaydi, politsiyaga ham to’lmaydi. Yo’q. Bog’ odamlarga to’la bo’ladi va ko’p hollarda amerikaliklar bog’lariga aynan ana shu, musulmonlar o’tkazajak tadbirni tomosha qilgani, imom tarafidan qilinadigan xutbani tinglagani kelishadi.

O’zbekistondan va hatto ayrim MDH davlatlaridan farqli, Pittsburg musulmonlari belgilangan joyga aynan bayram namozini o’tagani keladi. Ya’ni tonggi (bamdod) namoz odatda uyda o’qiladi, ayrimlar esa masjidda o’qib, so’ng bog’ sari yo’l oladi. Ma’lumki, O’zbekistonda Hayit namoziga kelayotgan odam masjidga yaqinlashgani sari u yerdan yangrayotgan Qur’on tilovati va yoki imomning ma’ruzasini eshitadi. Adashmasam, musulmonlar deyarli uch-to’rt ko’chani to’sib qo’yajak Moskvada ham shunday. Ammo Pittsburgda bunday emas. Bu yerda namoz joyiga yetib kelgan musulmonlar uch-to’rt kishi bir joyda o’tirib, mikrofon tutgancha takbir aytayotganiga guvoh bo’ladi. Ya’ni “Allohu Akbar, Allohu Akbar, Allohu Akbar, La Ilaha Illalloh, Allohu Akbar, Allohu Akbar va lillahil hamd!”. Namozgohga yetib kelgan har bir namozxon o’z o’rnini egallagach, takbir aytishga qo’shiladi.

Tabiiy, yashirishning hojati yo’q, hamma ham takbirni yoddan bilmaydi, zero aytilayotgan takbir keltirib o’tganim so’zlardangina iborat emas, uning davomi ham bor. Takbirni takrorlar chog’i, bilmagani bois noqulaylik sezmasligi uchun, namozxonlarga takbir matni bitilgan varaqa tarqatiladi. Yana bir muhim holat. Ma’lumki, O’zbekistondan farqli, Yevropa va Amerikada (balki Rossiyada ham) namozxon musulmonlar bitta millat yoki xalq vakillari emas, ya’ni bizning mamlakatdagi kabi faqat o’zbeklar va yoki o’zbekchani biladiganlardan iborat emas. Bu yerda arablar, turklar, turkiylar, u yog’i indoneziyalik, malayziyalik, Hindiston, Pokiston, Afrika, tan olaman, men qaysi mamlakat ekanini hali anglab ulgurmaganim davlatlardan kelgan musulmonlar bor. Hammasi deyarli har xil tilda gaplashishi bilan birga, o’z alifbosiga ham ega, albatta. Aynan shu bois, takbir matni lotin harfida bitiladi, zero inglizchadan xabari bo’lgan musulmonlar lotin harfi bilan ham yaxshi tanish.

Amerikada ham, bizda bo’lgani kabi, Iyd al-fitrning yana bir muhim amallaridan bo’lmish Fitr sadaqasini imkon qadar Hayit namozi kuni, namoz boshlanguniga qadar ado etish tavsiya qilinadi. Yagona farqi, bu yerda fitr ehsoni yig’ilajak quti namozxonlar orasiga kirmaydi. Ya’ni, kimdir bu qutini ko’tarib olib namozxonlar qatorini oralamaydi. Quti hamma ko’rishi mumkin bo’lgan joyga qo’yiladi va namozga kelganlar bemalol o’z ehsonini qutiga tashlab, so’ng saf tortadi. Bayram namozi tashkilotchilari (odatda, bular Pittsburg Islom Markazi xizmatchilari) ora-orada mikrofon orqali yig’ilganlarga Fitr ehsonini namozga qadar ado etib qo’yishni unutmaslikni eslatib turadi. Ehsonni qutiga joyladingiz, safga turib takbirga jo’r bo’ldingiz, ana shu payt kichik bolajonlar sizni yelkangizdan sekingina tortayotganini sezasiz. Qarasangiz, ular sizga jilmayib “Iyd mubarak braze”, deganicha mushk uzatayotgan bo’ladi. Olib, kaftingizga ozroq surtasiz va “Iyd mubarak”, deb qaytarasiz….

Musulmonlar orasida turli millat va madaniyat vakillari bor.

Ozroq vaqt o’tgach, imom Shayh Atef Mahgoubning namozga saflanish chaqirig’i yangrab, hamma o’rnidan turdi. Yana bir farq. O’zbekistonliklar yaxshi bilishsa kerak, Hayit namozi o’qilar payt, bizning mamlakat musulmonlari amal qilajak odatga ko’ra, dastlab Sano duosi o’qilgach, adashmasam uch bora “Allohu Akbar”, deyiladi, so’ngra Fotiha surasi, zam sura va ruku sajda bajariladi, so’ngra qiyomga turgach, yana Fotiha o’qiladi, zamsura, so’ngra yana uch bora “Allohu Akbar”, deyilib rukuga, so’ngra sajdaga ketiladi va o’rnatilgan qoida bo’yicha namoz to’kis ado etiladi. Pittsburgda (balkim boshqa davlatlarda ham shundaydir) bu tartib biroz o’zgacha. Ya’ni Sano duosidan so’ng sakkiz bora “Allohu Akbar”, deyiladi, keyin tartib bilan, Fotiha, zamsura, ruku sajda qilinib ikkinchi rakatga turilgach, Fotihadan avval yana sakkiz marta “Allohu Akbar”, deyiladi va u yog’iga yana namoz qoidasi bo’yicha Fotiha, zamsura va ruku sajdalar qilinib namoz ado etiladi.

Shundan so’ng, imom xutba o’qiydi. O’zbekiston va ayrim MDH davlatlaridagidan farqli, bu yerda imomning xutbasi ma’ruzadan iborat. Bu yilgi ma’ruzaning asosiy qismi Falastindagi vaziyatga qaratildi. Imom u yerda begunoh odamlar qurbon bo’layotgani va ayniqsa qurbonlar orasida go’daklar va ayollarning ko’pligi tashvishli, qalblarni larzaga keltiruvchi hol ekanini urg’uladi. Birgalashib Falastin xalqi nomiga duo qilishga chaqirdi. Aytish kerak, namoz ado etilib, bir-birini Iyd bilan qutlashga tushgan musulmonlar Falastin nomi tilga olingani zahoti jim bo’lib qoldi. Hamma imom bilan birga duo qilgach, kim ish joyiga, kim uyiga, yana kim boshqa yumushlar bilan tarqala boshladi. Bog’ning chetroq qismiga yetganda qator stollar terilib, ularning usti turli xil shirinliklar bilan bezatilganini ko’rdik. Asosan, Pittsburg Islom markazi xizmatchilaridan iborat bir guruh odamlar hammani bayram tortiqlaridan tatib ketishga chorlay boshladi. Ana shu payt yana namozxonlar orasida yosh bolalar paydo bo’ldi, bu safar ular kichik savatchalarda shokolad tarqatmoqda edi.

Bu Iydga oid musulmonlar uchun belgilangan bayram amali haqidagi qisqa hikoya edi. Tabiiy, garchi Amerikada barcha dinlar uchun erkinlik yaratilgan bo’lib, har qaysi din egalari hurmat qilinsa-da, Iyd al-Fitr dushanba kunga to’g’ri kelgani bois, bu kun ish kuni bo’ldi. Kamina ham jamiki boshqa sheriklar qatori ish o’rnimga qaytdim. Albatta, katta boshliq, bayram munosabati bilan bizlar uchun ish soatini biroz qisqartirib, bayramni uyda oila a’zolarimiz bilan birgalikda nishonlashimiz uchun ham sharoit yaratib bergan edi. Ammo bir-ikki soat ishlash kerak. Peshin vaqti, odam ancha gavjum bo’lgan payt. Tushlikka kelgan bir nechta mijoz “shu kunda ham biz uchun xizmatda qolayotganingiz bois, minnatdorchilik izhor etamiz”, deb qoldi. Dastlab hayron bo’ldik, zero ishga berilib, bu kun Iyd ekani xayoldan ko’tarilgan ekan. Mijozlarning bu so’zlari qalblarni to’lqinlantirdi. Darvoqe, Amerikada men guvohi bo’lgan ana shunday go’zal odat bor, ya’ni siz bayram kuni ishlayotgan bo’lsangiz, ko’rsatgan xizmatingizdan tashqari, bayram kuni ishlayotganingiz uchun ham mijozlar alohida minnatdorchilik bildiradi.

Chindan ham, juda go’zal odat, to’g’rimi? Ammo, musulmonlarning bayramini ham bilib, ayni bayram kuni ham ishlayotganingiz uchun minnatdorchilik bildirilsa, ishoning, ikki karra xursand bo’lar ekansiz. Zero bu minnatdorlik ortida sizning bayramingizga hurmat ham bor. O’zbekistonda, hammamizga ma’lum, Iyd rasman dam olish kuni deb e’lon qilinadi. Hamma bayramni uyida nishonlaydi. Ammo, shunday bo’lsa-da, ishga chiqishi keraklar ham bo’ladi. Biz bunga uncha e’tibor ham qilmaymiz, ammo shifokorlar, o’t o’chiruvchilar, boring, ana oshxonalar, yirik va kichik savdo do’konlari xodimlari, televideniye va radio xodimlari hammasi ishlaydi. Nazarimda, o’sha kuni tilga olib o’tganim kasb egalariga ishimiz tushib yo’liqib qolsak, xuddi amerikaliklar kabi “dam olish kuningizdan voz kechib bizga xizmatda bo’lganingiz uchun rahmat”, desak, ishoning ularni ancha xursand qilamiz.

Ha mayli, bu odat bizda yo’q bo’lgani bilan, boshqasi bor. “Ayyomingiz muborak bo’lsin!”, deb qutlash va ortidan yaxshi niyat bilan duo qilish. Shunday ekan, qadrli do’stlar, biroz kechikish bilan bo’lsa-da, “Iyd al-Fitr muborak!”. Yaxshi kunlar hamisha hamrohimiz bo’lsin!

Leave a comment

Tags: bayram, din, hayit

Posted in Xorijdagi hayot

Musofir bo’lmasdan turib…

Posted June 15th, 2014 at 2:16 pm (UTC-4)

Leave a comment

Husniddin Qutbiddinov

Xalqimizda “Musofir bo’lmasdan turib, musulmon bo’lmaysan”, degan maqol bor. Bu maqol aynan nimaga asoslangani, uning zamirida qanday daliliy, hayotiy, yuz yillar davomida pishib, toblanib olingan haqiqat borligi, gapning ochig’i, menga qorong’i. Musofirchilik chindan ham ko’p narsani o’rgatadi, ko’p narsaga mutlaqo boshqa ko’z bilan qaray boshlaysan. Hayratlanarlisi, aynan mana shu musofirchilikda musulmonlar, aniqrog’i Islom dinini o’zining asosiy dini deb bilgan millatlar, xalqlarda yuz berajak o’zgarishlarning guvohi bo’ldim. Ishoning, ularning hech biri yuqorida keltirganim maqoldagi ta’kidga mutlaqo teskari. Ya’ni, bugungi manzara, “Musofir bo’ldingmi, musulmonlikdan chiqding”, degan teskari ta’kidga yaqinroq.

Avvalo aytib o’tishim kerak, men hech kimni, shu jumladan, birinchi maqoldan ko’ra ikkinchisiga yaqinroq turmush tarzini tanlab olgan insonlarning hech qaysisiga e’tiroz va yoki g’azabimni izhor etish niyatida emasman. Zero, musofirchilikda orttirilgan yana bir odat bu, sening qismatdoshingga nisbatan yumshoqroq munosabatda bo’lishlik. Zero, u ham aslida kichikmi, kattami, yo’qotishning alamli qurboni. Garchi aksarlari buni tan olishni istamasa ham, tan olgisi kelmasa ham, buni mutlaqo inkor etishga urinsa ham…

Bu mavzuda “qismat”doshlar bilan ko’p tortishishga to’g’ri keladi. Hamma iddaolar qat’iy rad etilgach, men faqat bitta narsani misol tarzida tilga olaman. Ya’ni Vatan qolib ketdi, bolalik, o’smirlikning izlari yuqqan ko’chalar qolib ketdi, sizni ilk bor hayajonga solib ko’z yashirishga majburlagan tuyg’ular tug’ilgan makon qolib ketdi…

Ya’ni, hayotingizning e’tiborsiz siltab tashlashning mutlaqo imkoni yo’q bo’lgan ulkan, chin ma’noda juda ham ulkan bir qismi, muhim qismi sizdan ayrilib qoldi. Xotiraning ham vatani bo’ladi, u ham qayerdadir abadiy yashaydi, ko’chishlik unga xos emas. Xullas, ana shu eslatmadan so’ng, odatda musofirdoshlar sukutga cho’madi, garchi jilmayib yelka qisishga urinsa-da, ko’zlar barchasini fosh qilib qo’yadi. Ya’ni yurak birrov uvishib oladi, ko’zlar esa ma’yuslanib qoladi.

Demak… Ammo boshqa hamma narsa uloqtirib tashlanadi. Bizning millatdoshlarning aksarida hukmron fikrga ko’ra, yangi jamiyatga singib, bu yerda munosib hayot tarziga ega bo’lish uchun, shu jamiyatning bir qismiga, uning ayni “kserokopiya” siga aylanmoq lozim. Aks holda, yelkangizga ortib kelganingiz odat va an’analaringiz sizni qiynab qo’yadi, biror yutuqqa yetaklash o’rniga, chinakam falajlik holatida saqlab, Amerikada urchib borayotgan “depressiya”, ya’ni ich-ichingizdan o’zingizni yemirib borishingizga olib keladi. Ya’ni, iztirob ichida qolasiz.

Bu fikrlar nimaga asoslangan, bilmayman. Gapning ochig’i, men buni anglashga qattiq harakat qildim. Ammo… Boshqa. Amerikaga kelib qolgan boshqa xalqlar, boring, ana millatlar vakillaridan farqli, aynan bizning millatdoshlarda o’z madaniyatini tezda unutib yuborish odati hukmron. Masalan, bir iroqlik arab boshqa bir iroqlikni, eronlik boshqa eronlikni, koreys koreysni, yapon yaponni, hatto tojik va turkman ham o’z millati vakilini ko’rsa, u bilan tanishib, qandaydir rishtalarni o’rnatishga urinadi. Uning uchun bu go’yo Vatanidan qandaydir bir iliq parchani topganday. Lekin o’zbeklar, bilmadim, musofirchilikda yurganlar sezdimi yo’qmi, o’zbeklar boshqa bir o’zbekni ko’rganda qochish, teskari qarab o’tib ketishga urinadi. Mening “Ha, vatandoshlar!”, deya ularga qo’l cho’zib borishim, ko’pchiliklari uchun “g’alati qiliq”. Nimasi g’alati, bilmadim. Endi agar, quchoq yozib ko’rishishga urinsam… xullas chin ma’noda hayratdan esankirab qolishning guvohi bo’laman.

Aslida amerikaliklarda shunday odat bor. Kimdir, kimgadir quchoq yozib borishi uchun, albatta, yaqin qarindoshi, birodari, juda ham yaqin bo’lmasa ham, ammo tanish kishisi bo’lishi zarur. Aks holda, bunday “intilish” ularni dovdiratib qo’yadi. Buni hatto juda ham nozik, mutlaqo anday harakat sifatida baholashlari mumkin. Ana shu odat bizning vatandoshlar tarafidan qoyilmaqom tarzda shartta o’zlashtirib olingan. Onasi quchib o’pmoqchi bo’lganida yuzlari burishib, sal qolsa “shaytonlab” qolayozgan o’zbeklarni ham ko’rdim. Onasi axir. Nima qilibdi?! Ularning “yangicha”, mutlaqo “ilg’or” mantig’iga ko’ra, bu kabi “iltifotlar” (ya’ni hatto oaning o’z farzandini, akaning ukani, opaning singilni o’pib qo’yishi) ommaga oshkor qilish shart bo’lmagan, o’ta intim munosabat emish. O’zbekistonda odamlar shuning farqiga yetmay, sho’rliklar g’irt intim munosabatni oshkor qilib uyatini yo’qotganlar darajasiga tushib qolgan ekanda-a? Tavba.

Bir joyga mehmonga bordik. Oramizda yoshi kattaroqlar ham bor edi. Manzilni ancha qidirdik. Xullas topdik, o’zimizcha, bo’lajak uchrashuvdan ruhlanib eshik qoqdik. Yoshi, adashmasam 10-12 lardagi qizaloq eshikni ochdi va, “aaa, xm, aaa, hozir”, deb eshikni yopib ichkari ketdi.

Kattalar hayron kichiklarga qaradi, kichiklar yanada hayron kattalarga. Turibmiz. Eshik ochilib yana o’sha qiz ko’rindi, “aaa, xmm, bir oz, aaa, kuting, aaa, rahmat”, deb yana eshikni yopdi. Bu safar kattalar ham, kichkinalar ham yerga qarab qoldik. Eshik yana bir bor ochilganda uyning kattalaridan biri, ya’ni ota bo’lmish paydo bo’ldi. Safimizdagi kattalardan birini tanigach, yengil jilmaydida, “oooo, kelinglar, kelinglar”, deb eshikni kattaroq ochib ichkariga ishora qildi. Ichkari kirganimizdan so’ng, birma bir hammamiz bilan ko’rishib chiqdi. “Uzr, qizimiz amerikalashib ketgan, shu uchun, mehmonni kutishni uncha yaxshi bilmaydi”, dedi ota. Bu payt “shortik”, kiygan, aftidan kelin, biz o’tirgan stolga non va boshqa yeguliklarni terayotgan edi.

Bir do’stimizning mashinasi biroz ish ko’rsatib qoldi. Servis markazlaridan biriga olib bordik. Markaz xodimlari muammoni bartaraf etishga biroz ko’proq vaqt ketishini aytdi. Yo’lning narigi tarafida tamaddixona bor ekan, tushlikning haqqini ham ado etish kerak, deb unga kirdik. Shu yerda ikki-uch vatandoshni uchratib qoldik. Birgalashib taom buyurdik, oldik va bir stol atrofida o’tirdik. Odatimga ko’ra, “qani, vatandoshlar, olinglar”, dedimu, taomni qo’lga olib “bismillah”, deb yuboribman. Anavi ikki vatandosh bir kuldi-da, “ishqilib, akromiy yoki vahhobiy emasmisiz”, deb kulishga tushdi. Mening sherigim esa, “yo’q vahhobiy ham, akromiy ham emas, shunchaki, o’z madaniyatiga sadoqatli qolayotgan musulmon o’zbek, xolos”, deb javob qildi. U yog’iga nimalar boshlanganini, gapning ochig’I, ta’riflashga til ojiz. Shu uchun gapirib ham o’tirmayman.

Endi tug’ilgan kunda tortning ustiga sham terib kelib, “xappi byorzday tu yu”, deb kuylashlar, tug’ilgan kuni bo’layotgan insonning (odatda, voyaga yetmaganlar) shamni puflab o’chirib, allaqanday tilaklarni tilashi haqida ham gapirib o’tirmayman. Aytishlaricha, bu odat O’zbekistonda ham ancha ommalashib ulgurgan. Bu yerdagisi hatto O’zbekistondagisining oldida arzimagan ermak misolmish. Balkim… Yangi yilni nishonlashchi? Qiziq. Yangi yil kechasiga ikki kun qolgan edi. Men Toshkentdagi odatimga ko’ra, sheriklarni tungi soat o’n ikkidan so’ng dauntaun (shahar markazi)da yig’ilishga chaqirdim. Birgalashib Yangi yilning ilk kunini birga qarshi olamiz, duolashamiz, dedim. Ko’pchilik Yangi yilni tantana qilmasligini aytib uzr so’radi. E’tiqodimizga zid dedi. O’zimcha, taklifimdan uyalib ham ketdim. Uzr so’radim, bizda bu odat sovet paytidan qolib ketgan, deb o’zimni oqlaganday bo’ldim.

Tungi o’n ikkidan keyin uyqum kelmay dauntaunga tushdim. Vo ajab, hamma do’st shu yerda. Gap “titish” odatim yo’q. Quchoqlashib ko’rishdik (ko’chaga to’lib olgan amerikaliklar bu qilig’imizdan hayratga ham tushmadi), bir birimizni kirib kelgan Yangi yil bilan tabrikladik. Keyin kattalardan biri qo’lni duoga ochib, “oramizda gapni taklash kasbiga o’qiganlar bor, shular bir duo qilsin”, dedi.

Gapni taklashmish, jaa unaqamas. Duo qilishga tushdim, duodagi mana bu so’zlar vatandoshlarni hayratga soldi:

“Vatanimiz tinch bo’lsin, odamlardagi oqibat yo’qolmasin, yurtimizdan to’kinlik, barokat ketmasin, Alloh lozim topsa, mayli mana shu yilning o’rtasidami, so’ngrog’idami hammamizni o’z yurtimizda, o’zimizga qadrdon ko’chalar, mahallalar, qadrdon insonlar davrasida yig’ilib, mana shu duoni qalbda o’zgacha bir xursandchilik bilan yana bir bor eslab o’tishni nasib etsin”… Duoni eshitgan sheriklarimizdan biri, “Ee, bu yoqqa kelganimizdan so’ng, nima bo’lsa shu yerda ko’raylikda, axir, raz chiqdingizmi, u yoqni endi tinch qo’yib, bu yoqni o’ylash kerak”, deb qoldi.

Men Vatanni o’ylamay yasholmayman….

Bir do’stmiz necha kundirki, asabiylashgan, avvalgi gapdonligidan asar ham. Ishdan so’ng shahardagi so’lim joylardan biriga bordik. Shu yerda men undan bunday kayfiyatining sababini so’radim.

“Ee, keliniz Nyu-Yorkka, bir yahudiy tanishi bilan ketib qoldi. Nima emish, man uning erkinligini mensimay, unga zug’um o’tkazayotgan ekanman”, – dedi do’stimiz. Bu yigit turmush o’rtog’ini naqadar yaxshi ko’rishi, uni hatto ishlashga ham qo’ymasligini bilardim. Hayron qoldim. Ha, tanishining uyida ekan-u, deb tinchlantirgan bo’ldim. Keyin yana ikki kundan so’ng, yigit “keliningiz ajrashaylik deyapti”, deb qoldi. Qaytib keldimi, degan savolimga javoban, “yo’q, o’sha yahudiy dugonasi telefon qilib aytdi. O’zini chaqirib ber, desam, o’zi sen bilan gaplashishni istamaydi, ko’rishni ham xohlamaydi, deb javob qildi”, dedi. Xullas, yigit ancha urindi, bo’lmadi. Ajrashdi. Yaqinda “kelin”ni to’satdan uchratib qoldim. O’zi aytmoqchi ancha zamonaviylashgan, shortik, mayka kiygan, sochini sariqqa bo’yagan…

Uning birinchi gapiyoq meni mutlaqo hayratga soldi, “man mutlaqo erkin bo’ldim, chinakam erkinlikka erishdim, endi hayot nimaligini sezdim, Amerika mening ko’zimni ochdi”…

Qaysi erkinlik haqida gap ketayotganini, gapning ochig’i, uncha tushunmadim. Ota-ona, ularning mahalla, qarindoshlar oldida qanday ahvolga tushishi mumkinligini so’radim.

“Mening hayotim, bu meniki, mahalla uchun yoki qarindoshlar uchun yashamayman-ku axir. Ota-onam meni tushunishadi, ajrashganimizni aytdim, hayron bo’lishdi, ammo ixtiyorimga qarshi chiqishmadi”, – dedi qiz.

Shu payt yigitning gaplari esimga tushdi, u qizning otasiga qo’ng’iroq qilib vaziyatni tushuntirgan va agar qizi bilan aloqada bo’lsa, unga tushuntirib qo’yishni, bu ahdi yaxshi emasligini uqtirishni so’ragan. Ota esa, “o’zlaring hal qillaring, biz qayoqda-yu, sanla qayoqda”, deb javob qilgan ekan.

“Bizning madaniyat, diniy qadriyatlarimiz…”, deya boshlayotgan gapimni qiz shartta bo’ldi, “Keragi yo’q, men o’zim uchun ma’qul yo’lni tanladim, endi qaytish yo’q”, deb javob qildi.

Eshitishimcha, bu kabi ajralib ketishlar Amerikada juda ham urchigan. Hayratlanarlisi, bu xunuk odat o’zbeklar orasida juda ko’p. Boshqa millatlarda unday emas. Ayb faqat qizlarimizda ham deyolmayman. Shu yerga, Amerikaga kelib, bu yerda yurib, ikkita bolasi bilan ayolini tashlab o’zga shtatga ketvorgan bir yigitni ham bilamiz. Ayol tishini-tishiga qo’yib yashadi, mehmonxona va savdo markazlarida ishladi. Kunlardan bir kun uni yoshi kattaroq amerikalik uyiga bir kunlik ishga chaqirdi. Bolalaringni ham olib kel dedi. Ayol ishga kelganida esa, uy egasi uni qarindoshlari bilan kutib olib, turmushga chiqishni taklif qildi. Ayol u yerdan yig’lab ketib qoldi.

Biz sheriklar bilan uni ovutdik, bolalarini ham. Xabar olib turadigan bo’ldik. Bir kuni qarasak o’sha amerikalik uning eshigi yonida turipdi. Yomg’irli kun edi. Uni ko’zlariga qarab hammasini tushundik. Hozir o’sha ayol va uning ikki farzandi bilan yashayapti. Er esa, emishki allaqachon O’zbekistonga ketgan…

So’nggi misol men uchun chiroyli xotimaga uchragan voqealardan. Ammo bunday voqealar juda ham kam. Ana endi, siz ham, aziz suhbatdosh, men kabi yuqorida eslaganim maqol haqida o’ylab ko’ring. Unda haqiqat bormi yoki…

Suhbatlashib turaylik.

Leave a comment

Tags: ajrashish, musulmon, o'zbeklar

Posted in Qiziqarli voqealar, Xorijdagi vatandosh

Namuna bo’lishga arzirli odatlar

Posted April 7th, 2014 at 5:07 am (UTC-4)

Leave a comment

Kim qanday fikrda bilmadimu, ammo men Amerikada kuzatganim bir holat, nafaqat butun dunyo yoki alohida bir davlat uchun, balki alohida shaxslar, turli madaniyatlar egalari uchun ham chin ma’noda namuna bo’lishga arziydi. Suhbatlashish imkoniga ega bo’lganim tashkilotlar ma’lumotiga ko’ra, Pitsburgda butun Amerika kabi o’nlab millat vakillari istiqomat qiladi. Bu yerda azaldan madaniyatlar birligi, turli xalqlar vakillarining o’zaro totuv yashashiga erishish rejalangan. Aytish mumkinki, ma’lum ma’noda shunga erishilgan ham. Pensilvaniya, avvalgi suhbatlarimizda aytib o’tilganiday, nihoyat darajada diniylashgan shtat hisoblanadi. Aynan shu uchun ham bu shtatdagi yirik savdo markazlarida spirtli ichimliklarni uchratmaysiz. Ular alohida do’konlarda va aholi gavjum bo’lmagan masofalarda sotiladi. “Qaynoq” ichimliklar ishqibozlari uchun, shu jumladan, Pitsburg ham ancha noqulay makon.

Pitsburgdagi cherkovlardan biri

Ammo ana shunday o’ta dindor va diniy e’tiqod hatto shtatning ichki qonunlari va tartiblariga singib ketishiga erishgan mahalliy amerikaliklar o’zga din vakillarini ham sidqidildan hurmat qilishadi. Bu erda u yoki bu din vakiliga o’zgacha ko’z bilan qarash kayfiyati yo’q, aksincha, o’z dini va qadriyatlarini hurmat qilgan insonlarni ardoqlash odati kuchli. Amerikaliklar ayni paytda o’zga xalqlar madaniyatini chuqur o’rganishga nihoyatda o’ch. Shu bois, sinagoga va masjidda, cherkov, hatto hind, koreys, xitoy va boshqa xalqlarning ibodatxonalarida ham, bir guruh amerikalikning alohida ajratilgan joydan diniy marosimlarni kuzatayotganini uchratishingiz mumkin. Xuddi shunday siz ham, istagan ibodatgohga kirishingiz, o’sha erda amalga oshiriladigan ibodat turini kuzatishingiz va hatto bu ibodat haqda ma’lumot olishingiz mumkin.

Masjid, Pitsburg.

Shu bilan birga Pitsburgda turli xalqlarning madaniy-ma’rifiy ehtiyojlarini qondirishlari uchun o’z tillaridagi maktablarini ochishga ruhsat berilgan. Davlat tomonidan qo’shimcha qo’llov sifatida maktab o’quvchilari uchun maxsus avtobuslar tashkil qilingan. Pittsburgda katolik va yoki pravoslav maktab-akademiyalari qatori islom dini ta’limotiga asoslangan maktab-akademiyasi ham mavjud. Ya’ni kichik bir shahar misolida turli din va madaniyatlarning o’zrao yonma-yon yashay olishini isbotlovchi holatlar talaygina. Shaharni hech ikkilanmay sobiq Ittifoqdoshlar jam bo’lgan makon deyish ham mumkin. Zero Pitsburgda o’zga davlatlar va xalqlar qatori ukrainaliklar, rossiyaliklar, o’zbek, qirg’iz, qozoq, turkman, ozarboyjon, armani, belarus, gruzin, tojik, bolitqbo’yi davlatlari vakillari juda ham ko’p. O’zaro muomala, tabiiy rus tilida. Sobiq ittifoqdan qolgan odat. Bir tarafdan qulay ham, zero inglizchasi mundayroqlar ham ancha.

Bir tashkilot, korxonada yonma-yon ishlayotgan qirg’iz va o’zbek, tojikni uchratish odatiy hol bo’lgani kabi, rus va ukrainni uchratish ham bu erda oddiy hol. Ularning hech birida bir biriga nisbatan yashirin adovatni uchratmaysiz. Qirg’izlar biroz mustasno, albatta. Ayniqsa, Qirg’iziston shimolidan kelganlari. Lekin bundaylari juda ham kam. Shunga qaramay, millatlararo nizo haqda gapirishga hojat yo’q. Sobiq ittifoq hududidan kelgan muhojirlar ko’p bo’lgani bois, tabiiyki, ularda o’sha sobiq “ulkan” hudud ichida ommalashgan oziq-ovqat mahsulotlariga ehtiyoj ham bor. Aynan mana shu sabab, shaharda rus do’konlari ochilgan. Garchi ular mahalliy fuqarolar orasida “rus do’konlari” deb atalsa-da, ularning egalari va xizmatchilari ukrainlar yoki ukrainalik yahudiylar. Mahsulotlarning asosiy qismi ham Ukrainada ishlab chiqarilgan.

Sobiq Sovet ittifoqidan kelganlar uchun tanish mahsulotlar

Rusiy zabon sobiq ittifoqdoshlar eng gavjum yashaydigan mavze Squirrel Hill deb ataladi. Bu nom o’zbekchada Olmaxon tepaligi deyiladi. Aftidan, shaharning bu qismida olmaxonlar juda ko’p bo’lgan. Aslida ularni hozir ham uchratish mumkin. Olmaxonlar allaqachon odamlar bilan “til topishib” ulgurgan va insondan hayiqmaydi. Xullas Squirrel Hill. Bu mavzeda siz bemalol istagan do’kon yoki emakxonaga kirib, u erdagi ishchilarga rus tilida murojaat qilishingiz mumkin. Sizni tushinishadi. Albatta ruschani bilmaydiganlari ham bor, qolaversa bu xudud ham Amerikada allaqachon mashhur bo’lib ulgurgan savdo ob’ektlariga ega. Masalan dankin donats, makdonalds, starbaks bular ham Squirrel Hill ko’chalarida bor. Bu savdo do’konlariga kirib ruscha gapirmagan ma’qul, tushunishmaydi. Bundan tashqari Squirrel Hill ko’chalarida koreys, arab, hind emakxonalarini ham uchratish mumkin. Bu sal oldinroq aytganim, o’zaro birlik nishonasi.

Asosan rusiyzabonlar yashovchi Squirrel mavzesi

Garchi Squirrel Hill rusiyzabonlar jam bo’lgan hudud hisoblansa-da, bu erda istiqomat qiluvchilarning asosiy qismini yahudiylar tashkil etadi. Shu bois bayram kunlari va yoki dam olish kunlari ko’cha bo’ylab yuzlab milliy liboslarda ketib borayotgan yahudiyni uchratishingiz mumkin. Ishoning garchi shunday bo’lsada, sobiq ittifoqdan kelgan yahudiylarni, yahudiy bo’lmasada shu mavzeda istiqomat qiluvchi ittifoq vakillarini darhol taniysiz. Ularning yuirishi ham, turishi ham, o’zini tutishi ham boshqacharoq. Nima demoqchi bo’lganimni sezgan bo’lsangiz kerak. Rusiyzabon yahudiylarning ko’p qismi Ukraina va Belarusiyalik. Ularda hamon o’sha ukrainalikka xos she’va va gaplashish uslubi saqlanib qolgan. Shu erda bir holatni aytib o’tmoqchi edim. Nyu-Yorkda bir oshxonaga kirdik. Yonimizga qora qosh, qora ko’z, qora sochli go’zal qiz keldi va buyurtmamizni qabul qildi. Sof o’zbekchada, o’zbekona lutf bilan ko’ngilga oro bo’ldi. O’zbekistonda yurganday sezdim o’zimni.

Yemakxonadan chiqar payt, devorning bir burchida yahudiylar ramzini ko’rdim. Boyagi qizdan, yemakxona egasi yahudiymi, deb so’radim, qiz jilmayib, “ha, u mening amakim bo’ladilar”, dedi. Qanchalar hayratimni yashirishga urinmay, qiz buni sezdi va “nimadir sizni bezovta qildimi?”, deb so’radi. Men hech narsa bezovta qilmagani, faqat bu qadar sof o’zbekchada gapirgani bois uni o’zbek deb o’ylaganimni aytdim. Qiz, O’zbekistonga hurmat o’laroq oilada jumladan shu tilda ham gaplashish udumi borligini aytdi. Ishoning hozir ikki-uch yildan beri “amerikalik” bo’lib qolgan o’zbeklar bu qadar sof so’zlashmaydi. Ular ham “aaa”, “himmm”, “eeee”, deb gaplashadigan bo’lib qolgan. Ammo u qiz biror marta, Amerikada bu qadar mashhur o’sha qurib ketgur qo’shimchalarni ishlatmadi. Shunday bo’lgach, tilingizni sof bilgan inson, sizning millat vakili emasligini bilgach, hayratga tushasizmi axir? Squirrel Hill mavzesida istiqomat qiluvchi yahudiylar ham ukrain tilida ana shunday, sof gaplashadi.

Yahudiylar sinagogasi, Pitsburg.

Squirrel Hill mavzesida istiqomat qiluvchi rusiyzabonlar orasida eng mashhur do’kon bu “Kiev” do’koni. Biz ham ba’zan mana shu do’kondan mahsulot xarid qilamiz. Mahsulotning hammasi ham aynan Ukrainadan keltirilgan deb bo’lmaydi, ayrim mahsulotlar Amerikaning o’zida, o’sha sobiq ittifoqdan kelgan muhojirlar tomonidan yetishtiriladi. Ammo Ukraina yoki Rossiyadan keltirilgan mahsulotlarni ham uchratishingiz mumkin. Do’kon ichida faqat rusiyzabon muloqot. Rasta yonida turgan televizor rus tilidagi yangiliklar. Asosiy mavzu Ukraina va Rossiya o’rtasida yuzaga kelgan tarang vaziyat. Bu haqda gap borganda do’kon ichidagi odamlar gapirishda to’xtab televizorga yuzlanadi. Xabar tugagach atigi uch daqiqa muhokama bo’ladiyu, hamma o’z yumushiga beriladi. Nega uch daqiqagina desangiz, gap shundaki, do’kon ichida rus ham ukrain ham bo’lishi mumkin, ikkisiga ham noqulay bo’lmasligi uchun, muhokama cho’zilmaydi. U yoqdagi og’riqni bu yoqqa ham ko’chirish yaxshimas deyishadi.

“Kiev” do’koni, Pitsburg.

Mening vaziyat yuzasidan biror fikr olishga urinishim ham u qadar samara bermadi. Masalan do’kon ishchisiga “u yoqdagi yaqinlaringiz bilan bog’lanib turibsizmi, tinchmikan?”, deb yo’llagan savolimga u “tashvishga hojat yo’q, e’tibor qilsangiz, anavi erda kecha keltirilgan yangi dudlangan baliqlar bor, ko’rsataymi?”, deb javob qildi. Demak bu mavzuni kavlamagan ma’qul. Tanish ruslar ham u qadar mavzuni muhokama qilmaydi. Zero ularning aksari ukrainlar bilan birga ishlaydi, ayrimlari esa qarindosh bo’lib ulgurgan. Biz bilan birga ishlaydigan qizlar biroz boshqacha. Ular ish va sayohat dasturi bo’yicha kelgani bois, amerikacha “andisha” bilan tanish emas. Dildagini shartta aytadi. Masalan ukrainalik qizlar Rossiyani zo’ravon deb bilsa, rossiyalik qizlar esa Rossiya shunday qarorni qabul qilishga majbur bo’ldi deyishadi. Ammo ikkisi ham bir masalada yakdil, ya’ni rusiyzabon telekanallari biroz voqeani bo’rttiryapti.

O’zbeklar albatta mavzuga biroz jonliroq yondashadi. Ularning aksar qismi Rossiya qadamini olqishlaydi. Kimisiga bundan nima naf borligi borasida hech qanday aniq fikr yo’q, ammo olqish bor. Hatto voqeaning keyingi rivoji tarafdorlari ham uchraydi. Ularning fikricha voqea rivojlanmog’i va shubhasiz Rossiya muvaffaqiyati bilan yakunlanmog’i shart. Nega, nima uchun, degan savolga javob yo’q. Pittsburga tatarlar ham anchagina. Rossiyalik tatarlar va ukrainaliklar. Krim tatarlari ham uchraydi. Masalan rossiylik tatarlar Krimning tortib olinishi yuzasidan gap ketganda, yumshoqlik bilan “bir birimizga (ya’ni rossiyalik va ukrainalik tatarlar) yaqinroq bo’ldik”, deyishsa, Krim tatarlari javoban “biz bir birimizdan uzoq emas edik”, deyishadi. Gap bundan nariga o’tmaydi, ko’ngil buzilmasligi kerak, deyishadi. U yoda rus va ukrainlarni bir biriga hunuk ko’rsatish kampaniyasi avj olgan bo’lsada, bu erda, xususan Pittsburga bu ikki mamlakat vakillari o’zaro mehmondorchilik qilishadi, bir birlariga yordam qilishadi, chinakam do’stona muomala hukmron. Xullas Squirrel Hill asosan rusiyzabonlar yashaydigan mavze.

O’zbeklar asosan gavjum yashaydigan mavzening nomi Green Tree (Yashil daraxt). Darvoqe ko’pchilik suhbatdoshlar Amerika ovozi radiosi va teledasturlari orqali bu haqda biladi. Garchi Green Tree tarjimada “yashil daraxt” bo’lsa-da, o’zbeklar ayniqsa gavjum bo’lgan hududda o’sha yashil daraxtni uchratish qiyin. Faqat ko’p qavatli uylar. Amerikaliklar, ya’ni inglizzabonlar bu hududda deyarli uchramaydi, ular juda kam. Asosan o’zbeklar va nepalliklar. Aytib o’tish joizki, bu ikki xalq vakillarining farzandlari birga tursa, birini biridan ajratish qiyin. Faqat gapirganida bilib olishingiz mumkin. Aslida uylarning qavati ham u qadar ko’p emas, shu bois ko’pqavatli uylar deyish o’rniga uch qavatli uylar degan ma’qulroq. Garchi orada to’rt qavatlilari uchrasa ham. Green Tree yaqindan beri Pitsburgdagi o’zbeklar orasida qazi xarid qilish mumkin bo’lgan joy sifatida ham tanilib ulgurdi. Aytishlaricha, Green Tree qazisi Toshkent qazisidan deyarli farq qilmaydi.

Pitsburgdagi o’zbeklar mahallasi

Bu yerda istiqomat qiluvchi o’zbeklar orasida ancha muvaffaqiyat qozonganlari ham bor, ular orasida o’zining pitsaxonalarini ochishga erishganlar ham, odamlarni ishga joylash bilan tanilganlari ham, boshqa yumushlarda asqotishi mumkinligi bilan og’izga tushganlari ham bor. Ishga joylash bilan tanilganlari haqida keyinroq batafsil gaplashamiz. Shunday bo’lsa-da, Pittsburgdagi musulmonlar orasida halol mahsulot sotuvchi do’kon sifatida arablarga tegishli “Salem`s market” ancha mashhur. Bu do’konda haftaning istagan kunida halol so’yilgan mol, qo’y, tovuq, echki go’shtlari, kolbasa, pishloq, sut mahsulotlari olishingiz mumkin. Shu bilan birgalikda, do’konning o’zida yemakxonasi ham bor. Unda siz arabzabon oshpazlar tomonidan tayyorlangan yeguliklardan tanovvul qilishingiz mumkin. Juma kunlari bu do’kon, to’g’rirog’i uning emakxonasi o’zbek, tojik, qozoq, qirg’izlar uchrashib birgalikda ovqatlanadigan joyga aylangan.

“Salem” go’sht do’koni, Pitsburg.

Xullas Pittsburg ana shunday turli millatlar birgalikda totuv yashaydigan makon. Mana shu kichik bir shahardagi muhit, ishoning butun dunyoga namuna bo’lgulik. Unda qirg’iz o’zbek uchun birday yaqin, rus ukrain uchun mutlaqo dushman emas, hatto hitoy qizi bilan uyg’ur qizi birgalikda kofe simirib o’tirganini ko’rishingiz mumkin. Ruslar bilan ukrainlarning bu erdagi o’zaro munosabatini ko’rib ikki davlat o’rtasida, yana ham aniqrog’i ikki xalq o’rtasida do’stona munosabat o’lmasligiga umid qila boshlaysiz. Unisini bopladi, zo’r bo’ldi, deb jazavaga tushayotgan vatandoshlarga shu o’rinda kichkinagina maslahat. Bir davlatning boshqa bir davlatga nisbatan ustun kelishidan faqat ma’naviy qashshoq inson quvonadi. Kimningdir muammosi, iztirobi, boring ana og’riqli kechinmasi sizni quvontirar ekan, biling, siz insoniylikdan chiqib qolgansiz. Bor gap shu

Leave a comment

Posted in Xorijdagi hayot

Chinakam qish bilan tanishuv

Posted January 28th, 2014 at 12:07 am (UTC-4)

Leave a comment

Qish hamma joyda deyarli bir xil: oppoq qor, qalin kiyinib olgan odamlar, sirpanchiq yo’llar, arang harakatlanayotgan mashinalar, uyingizning tomidan naq yerga qadar osilib turgan muzlar… Toshkentda do’stlar yig’ilishib qolsak (qish payti), albatta, birrov bolalikni eslab qorbo’ron o’ynardik.

Amerikada, avvalgi suhbatlarimizda aytib o’tganimday, qorbo’ron o’ynayotgan yoshlarni deyarli ko’rmaysiz. Bunga bu yurtlardagi qorning qo’lga mutlaqo “o’rganmasligi” sabab emas, shunchaki, bu yerda bunday odatning o’zi yo’q. Har narsada ehtimoliy xavfni ko’rishga odatlangan amerikaliklar qorbo’ronda ham insonga zarar etkazishi mumkin alomatlarni ko’radi. Ya’ni, siz otgan qor, albatta, kimgadir ziyon yetkazishi va alaloqibat sizni sudga, kattaroq chiqimga, boring ana, hatto mundayroq muddatga ozodlikdan mahrum bo’lishga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, qorbo’ron nishoni qizlar va yoki ayollar bo’lsa.

Bir safar, adashmasam 2008-yilimidi, Toshkentda ancha qalin qor yog’di. Fotoapparatimni qo’lga oldim-u ko’chaga otildim. Mustaqillik maydonida yoshlar qorbo’ron o’ynashini, yigitlar qizlarni qor bilan siylashayotganini rosa suratga olgandim. Bu yerda bunaqasi yo’q.

MDH davlatlaridan kelib qolgan uch-to’rtta yoshlar o’zaro uzoq qit’adagi odatni eslab qorbo’ron o’ynadik, ana shu payt qiziq voqea bo’ldi. Bir-birimizga qorkoptoklar uloqtirayotganimiz maydonning qoq o’rtasida to’rtta qoratanli qiz paydo bo’ldi. Ular hech bir hadiksiz shartta “jang” maydonini yorib o’tardi. O’zbekistonda buni tasavvur qilish qiyin, to’g’rimi? Qaysi qiz bunga jur’at etadi, axir “bombardimon” bo’ladi-yu. Bu qizlar esa… qaytaniga biz sabr bilan, o’yin buzg’ichlarning o’tib ketishini kutib turdik. Aytgancha, qor qalinroq yog’adigan payt, mahalliy televideniyeda maxsus ogohlantiruvchi eshittirishlar uyushtiriladi, maktablar, korxonalar va hatto do’konlar yopiladi. Ya’ni odamlar uyiga qamalib, qor biroz erib olishini kutishadi. Chang’i uchishlar, qormomo yasashlar qayoqda. Qalinroq qor yog’ishi haqidagi e’lon bo’lgach, hamma do’konlarga yuguradi, dunyoning yeguligini sotib oladi. Amerikalik tanishlarim aytmoqchi, qiyomat boshlandi degan payt ham, amerikaliklar magazinlarga borib yegulikni jamlab oladi. Nima bo’lsa bo’lsin, ammo oshqozonga zarar yetmasligi kerak!

Hamma ana shu tarzda uyida yashirinib, televizor tomoshasi bilan band bo’lgan payt faqat maxsus munitsipal xizmatlar yo’llarni qordan tozalaydi. Qor yog’averadi, bu xizmatlar tozalayveradi… Aynan shu xizmatlarning tinim bilmay ko’rgan choralari o’laroq mashinalar harakatlanuvchi yo’llar qordan holi bo’ladi. Ammo piyodalar yo’llari, ba’zan qolib ketadi…

Amerikada, ko’pchiligimiz axborotlarda ko’rganimizday, mashinalarning to’qnashib ketishi hollari ko’p bo’ladi. Albatta, bu ko’ngilsizliklar hech kim qish payti mashinani qanday boshqarish kerakligini bilmagani bois sodir bo’lmaydi. Shunchaki, hamma narsaga ko’nikib, moslashib ulgurgan amerikaliklar yo’llarni tozalovchi xizmatlar albatta o’z ishini chiroyli darajada ado etib bo’lgan deb ishonadi va mashinalarini juda katta tezlikda boshqaradi. Natijada yo’l tozalovchi xizmatlar tozalab ulgurmagan va yoki tozalashni hayoliga ham keltirmagan joylarda pand yeydi.

Yangi yilning ilk oyi, aytib o’tish joiz, ko’pchilik amerikaliklar va ular qatori bizlar uchun ham ancha tashvishli keldi. Dastlab bizning shtat ham, boshqa bir qator shtatlar qatori qaqshatqich sovuqni boshdan o’tkazdi. Shtat o’ziga kelib ulgurmay hammayoqni qor bosdi. Aksar hamshaharlar bu yerlar uchun bunaqangi qor odatiy hol ekanini aytishadi. Shu bois bo’lsa kerak, odamlar orasida sarosima sezilmaydi.

Avval ko’p eshitganim “amerikacha vahima”ni umuman ko’rmadim. Hammasi odatdagiday. Faqat ko’chada politsiya ko’proq, intizom kuchliroq, zero yo’llar biroz sirpanchiq…

Kasbga oid kasallik bo’lsa kerak, fotoapparatni oldim-u, vaziyatni imkon qadar muhrlashga kirishdim. Aytish joiz, amerikaliklar suratga tushib qolish masalasiga juda ehtiyotkorona qarashadi. Shu bois shartta-shartta rasmga olish borasidagi xayollar qanday paydo bo’lgan bo’lsa, shunday g’oyib bo’ldi. Ammo ayrim “yutuqlar” bor va quyida ularni sizning ixtiyoringizga havola etaman. Ob-havo haqda ma’lumot berib boruvchi telekanalda aytilishicha, bugun tunda yomg’ir aralash qor yog’adi, keyin biroz tanaffusdan so’ng yana qor yog’adi…

Shu topda, odam bahorni juda sog’inganini sezdim…

Leave a comment

Tags: qish

Posted in Qiziqarli voqealar

Yaxshisi, avval bilib oling

Posted January 14th, 2014 at 1:40 am (UTC-4)

1 comment

Ha, aynan shunday, o’zga yurtda, o’zga madaniyat egalari bilan qanday masalada kelishmang, avvalo, o’sha kelishganingiz masala aslida mehmon bo’lib turganingiz mamlakat ahli qarashlarida aynan qanday tushunilishini bilib olganingiz ma’qul, aks holda…

Juda ham yomoni yangi sharoitda yangi do’st o’rniga navbatdagi dushmanni orttirishingiz, yengilrog’i esa, anchayin kulgi bo’lishingiz turgan gap. Maqtanib, gapni quruq olib qochib nima qildim, o’zga madaniyat egalari bilan aloqa qilar payt, xohlaysizmi buni, xohlamaysizmi, baribir adashasiz. Anglashilmovchilik sababi bo’lasiz va … kulgiga sabab bo’lasiz. Misol tarzida men bir-ikkita o’zim guvohi bo’lganim voqealarni hikoya qilib o’tsam. Zero muhojirlik faqat Vatan qayg’usida xo’rsinib yotishgina emas, yangi sharoitga moslashish yo’lida qiziq voqealarga o’ralashib qolish hamdir. Aynan shu kabi voqealar, gapning ochig’i biroz o’ksib qolgan qalbga nur olib kiradi. Kulasiz va harakatni sal puxtaroq qilasiz, demakki oyoqqa turish jarayoniga kirishasiz.

Voqealar misoliga to’xtalishdan avval, bir holat yuzasidan ozroq aniqlik kiritib o’tish zarur bo’lib qoldi. Gap shundaki, avvalgi muloqotimiz chog’ida, men Amerikada ayrim vatandoshlar boshqa vatandoshlar tomonidan amalga oshirilayotgan xunuk holatlarga aralashib qolayotgani haqda gapirgandim. Negadir, men bu yurtda orttirganim va o’zim uchun juda ham yaqin, mehribon deb bilganim do’stlardan biri maqoladagi “adolatli” menejerlar kinoyasini biroz noto’g’ri tushunibdi. Men “adolatli” deganda chinakam ma’nodagi adolat tushunchasiga urg’u qilgandim, zinhor kimningdir ismini nazarda tutmagandim. Do’stimning (umid qilamanki, hali ham shunday deyish imkonidan mahrum qilinmadim) bu gaplarni o’zgacha qabul qilishi va alal oqibat mendan xafa bo’lishi ko’nglimni biroz og’ritdi. Bu inson (sezganingizday, uning ismi Adolat) kaminaga Amerikada bilmagani, tanib ulgurmagani ko’p masalalarda yaxshi maslahatchi sifatida ko’p yordam qilgan. Qolaversa, bir safar kaminani ehtimoliy falokatdan qutqarib qolgan. Keling, shu haqda ham gapirib beray.

Adashmasam, Facebook ijtimoiy tarmog’idagi mashvaratning birida, taniqli jurnalist, kasbdosh do’stim Odil Ro’zaliev hamyurtlarimizga murojaat qilib, “hamyurtlar, iltimos qish kunlari moshinani boshqarar chog’i, burilishga kelib qolganda, shartta tezlikni tushirishga urinmang, shunday qilganingiz uchun ham, moshinalaringiz yon tarafga og’ib ketyapti”, deb yozgan edi.

Kamina unaqa tez haydash odatim yo’q. Ammo Amerikadagi “xayvey” (bizni tushunchada shaharlararo yo’l) yo’li katta tezlikda harakatlanish SHART hisoblanadigan yo’llardan. Kamina ishdan chiqqan payt shaharni va unga yetaklovchi yo’llarni qalin qor qoplagan ekan. Moshina har on, har onda u yonga, bu yonga sirpanib ketadi deng. Ketyapmanu, ammo shu onda juda ham uyqum kelayotganini sezdim. Charchagan edim chog’i. Adashmasam, bir muddat ko’zim ilinib qolgan ekan, aynan o’sha payt, do’stim Adolatxon telefon qilib qoldi. Telefon blutuz (gapning ochig’i, o’zbekchada buni qanday atashni bilmadim) orqali moshinaning ovoz chiqargichlariga ulangan edi. Qo’ng’iroq qanchalar shovqin ko’targanini tasavvur qilavering.

Uyg’onib ketdim va do’stimga “yaxshiyam telefon qildingiz, aks holda do’stdan ayrilib qolardingiz”, dedim. Nega unday deganimning sababini ham aytdim. Ozroq gaplashgach, xayrlashdik va men yo’lda davom etdim. Hech qancha o’tmay yana qo’ng’iroq bo’ldi: “Xavotirlandim, uyingizga yetib qoldingizmi”, deb so’radi. Uni tinchlantirish uchun yetvoldim dedim. Ishonmaysiz, o’n daqiqa o’tmay yana qo’ng’iroq qildi… Bir narsada ikkilanib qolsam, albatta, unga qo’ng’iroq qilaman, nimadandir ranjib turgan bo’lsam, xuddi sezganday telefon qilib ko’nglimni ko’taradi. U ham menejer. Pok inson, qalbi toza inson. Juda ham yaxshi ko’raman uni! Ko’p hollarda xodimlarining yumushi chiqib qolsa yoki ishga chiqolmasa, o’zi ishlaydi. Xodimlar arzlansa aybdorday muammolarini hal qilishga urinadi. Shunday bo’lib qolgani uchun ulardan uzr so’raydi. Hal qilgach esa ular bilan birga xursand bo’ladi. Juda ham yaxshi inson. Do’stim gumonga bormang, siz g’ururlanishga arzirli vatandoshlardan. Unutmang, men sizni juda ham hurmat qilaman va hatto yaxshi ko’raman!!!

Demak, mavzuga qaytsam. Amerikada eng ommaviylashgan narsa bu… yo’q yaxshisi ommaviylashgan narsalardan biri, bu “barbecue” uyushtirish. Barbekyu, bu biror hayvon go’shtini, ba’zan butun holicha, ba’zan burdalangan, ba’zan esa qiymalangan holida dudlash, pastroq olovda kuydirib pishirishdir. Bizda O’zbekiston janubida urf bo’lgan tandir kabob, barbekyuga juda ham o’xshaydi. Ammo bizdagidan farqli amerikaliklar go’shtni tandirda emas, maxsus qilingan temir qutichalarda dimlashadi. Amerikada yana bir alohida ko’zga tashlanadigan narsa, bu kiyiklar. Boshqa mamlakatlardan farqli bu erda kiyiklar maxsus qo’riqxonalarda emas, shundoq yonginangizda yashaydi, ba’zan tomorqangizni payvand qilib ketadi. Shu bois ham eng ko’p avtohalokatlar aybdorlari ham kiyiklar bo’lib chiqadi. Darvoqe, Amerika kinolari orqali buni yaxshi bilasiz. Bir kuni yon qo’shnim, “ertaga tushlikka yaqin biznikiga kel, kiyikni dudlayman”, deb qoldi. Gap yo’q. O’zimizdagi odat bo’yicha borar joyga ul bul olvoldim. Onajon somsa pishirib beruvdilar. Meva, ichimliklar. Tushlik payti qo’shnini eshigini qoqdim, biz keldik…

Кийик Xullas, qo’shnim hayron. Men ham. Sekingina barbecue dedim jilmayibgina. Qo’shnim mutlaqo anqayib qoldi. Kecha shunday gap bo’lgandi, dedim. Nihoyat eslaganday bo’ldi-da, kechirasan qilmaydigan bo’ldim, kiyik otolmadim, boshqa safar kelaqol dediyu, ichkari kirib ketdi. Shu joyida bir daqiqaga O’zbekistonda shunday vaziyatni tasavvur qiling-da. Mutlaqo bo’lishi mumkinmas narsa, to’g’rimi? Boring, ana shunday bo’lgan holda ham, bordi-yu bo’lib qolsa deyman-da, qo’shni sho’rlik ming bor uzr so’rab, juda bo’lmaganda yarim kilolik guruchga osh damlab, mehmon qilib chiqarvoradi. Amerikada, o’sha qo’shnimning qisqa tushuntirishiga, “ee, shundaymi, ha mayli, kelasi safar unda”, deb hech qanday mayda-chuyda fikr va shubhalarsiz ketaverishingiz kerak. Bu juda ham normal holat. O’sha paytda-ku, men bu normal holatligini bilmaganman. Turibman hayron, bir qo’lda somsaga liq to’la lagan, ikkinchisida esa meva va ichimliklar solingan paket. Nima dedi? Kiyik otolmadim bugun dedimi? Uyimiz ortidagi tepalikda o’tlab yurgan kiyiklarga qarab yuragim zirqirab ketdi. Nima keragi bor otib?..

Amerikada orttirganim yana bir do’stim Anvarjon uyiga, O’zbekistonga ketdi. Bizdan farqli do’stlar Vatanga borib kelishadi. Odamning havasini keltirib. Xullas, uyiga ketdi. Ketar chog’i, nisbatan yangi Toyota moshinasini biznikiga qo’yib ketdi. Ba’zan yurgizib turish sharti bilan. Bir-ikki marta yurgizdim ham, axir aytildi-ku deb. Uchinchi safar yurgizib, bir joyda yo’l chetida turgan edim, orqadan “g’iiyiiq” degan tovush eshitildi va… moshina chunonam silkindi, yarmi yo’q bo’lib ketdi-yov deb o’yladim, hatto. Odamlar politsiya chaqirishdi. Keldi. Ha, aytgancha undan oldin, negadir tez yordam keldi. Omonligimga ishonch hosil qilib ketdi. Keyin politsiya xodimi keldi. Yo’g’on. Maykl Jordan uning oldida ko’rimsiz bo’lib qoladi. O’zimcha bir amallab bo’lgan voqeani tushuntiryapman: “o’tiruvdim, birdan g’iiyq deb…”, politsiyachi nuqul kuladi, deng. Nega kulyapsiz, deb so’rasam, “qo’rqib ketgandirsan”, dedi. Ha, chindan ham rosa kulgili, deb o’yladim. Moshina kimniki deb so’radi, do’stimniki dedim. O’zi qayoda dedi, kruizga ketgan dedim. Yana kulishga tushdi. Bu safar negaligini so’rasam, “syurpriz tayyorlab qo’yibsanda”, dedi. полициячи

Uni gapirib kuldi, buni gapirib kuldi. Axiyri, meni ham shumligim tutdi, yana ham kulgiliroq bir gapni aytaymi, dedim politsiyachiga. Mayli degan edi, “moshina egasi nafaqat do’stim, u meni supervayzerim ham”, dedim. Politsiyachining kulgisidan, nazarimda o’sha kuni osmonda uchayotgan, o’sha hududga adashib uchib kelib qolgan va umuman shu hududdan uchib o’tsammikin deb o’ylanayotgan hamma chumchuqlar osmonni bo’m bo’sh qilib qo’ydi. Tasavvur qiling, bahaybat mavjudot “vax-xa-xa-xa”, deb kulishini. Aytgancha, supervayzer degani, boshliq, ish boshqaruvchi, bevosita rahbar degani. Kulgidan to’xtagan politsiyachi, “xafa bo’lmayu, syurprizingni ko’rgach, supervayzering ham senga syurpriz qiladi”, deb yana kulishga tushdi. Bir muddat o’zimizda, shunday voqea bo’lib qolsa, yo’l harakati xavfsizligi xodimlarining muomalasini tassavur qildim. Har qalay, bunaqa kulib o’tirishmas-ov. Aytgancha, moshinani “syurpriz” qilgan shumtaka, ahvolni ko’rgach katta tezlikda qochib ketdi. Politsiyachini tabiiy bu hol ham ancha kuldirdi. Ammo topishga va’da qildi. To’rt oydirki qidirishyapti. Bunisi o’zimizdagiday…

Qaysidir bayramga uyda kabob (shashlik) pishirib ishxonaga olib bordim. Mahalliy yoshi kattaroq ayol, yana bir ikki yigitlar bor edi. Ishxonaga kirasolib “uzbekskiy barbekyu olib keldim”, dedim. Yigitlar ham, ayol ham qo’limdagi nihoyatda mo’jazgina, yo’q, yana ham aniqrog’i juda ham ixchamgina sumkaga qarab, “ou riili?” (rostdanmi?), deyishdi. Bo’lmasachi. Sal avvalroq aytganimday, Amerikadagi barbekyuning razmeri sal boshqacharoqligi mutlaqo esimdan chiqipti. Paketdan ikkita uy noni orasiga bosilgan kabobni olib, o’rtaga qo’ydim, “qani, marhamat pliz”, dedim. Avval ayol, keyin boyagi ikki yigit rosa kulishdi. Anavi politsiyachi avlodidanmi bular, deb o’yladim hatto. Barbekyumish, deyishganida kulgilari sababini bildim. “Sori, ammo bizda shunaqa barbekyular”, dedim. “Go’sht kammi?”, deyishdi. Jahlim chiqdi, “ha, tagi ko’rinib qolgan, shu uchun ekonom qilib, shunaqa kamroq yeydigan bo’lganmiz”, dedim. U yog’iga Anvarjon o’zi tushuntirvordi. Bilishimcha, tushunishdi, har qalay uzr so’rashdiyu. кабоб

Juda ko’p uchragan narsa, bu aksar men kabi inglizchasi haminqadar bo’lgan vatandoshlar, har narsaga nuqul “ess”, deb javob qilishadi. Amerikalik suhbatdoshi nima demasin javob “ess”. Omonmisan, “ess”, kuning yaxshimi, “ess”, otingni yana eslatvor, “ess”, gapimni tushunmading shekilli, “ess”, isming esimdan chiqipti degan edim, “ess”. Bunday holatda amerikaliklar o’zlari ham ko’p takrorlaydigan ibora bor, ya’ni “okey”. Gapiradi, gapiradi, tushunmaganingizni, har narsaga nuqul “ess”, deyaverganingizni ko’rgach, ular ham qisqagina “a, okey”, deb nari ketishadi. Bu qurg’ur, o’sha qisqagina “okey”da bir dunyo ma’no bor-da. U sho’rlik ma’nosida ham aytilishi mumkin, g’irt gap uqmas ekansan degan ma’noda ham, “e, bor-e”, degan ma’noda aytilgan bo’lishi ham mumkin. Bir amerikalik mijoz, unga xizmat ko’rsatayotgan o’zbekistonlikdan “qaerdansan”, deb so’rab qoldi. Vatandosh, yashayotgan mahallasini nomini aytdi. Aytganda ham chunonam buzib aytdiki, natijada amerikalik mijoz shunaqa davlat bor shekilli, degan gumonga bordi va “vauv, okey”, deb javob qildi. Men o’zimcha vatandoshning hatosini to’g’rilaganday bo’lib, O’zbekistondan dedim. Yana o’sha javob, “ou, vauv, okey”. Bilasanmi u erni deb so’radim, javob mutlaqo zo’r bo’ldi, “nou”.

Bir tanishimni qo’shni shtatga kuzatar chog’i aeroportning mumkinmas joyiga moshinani qo’yib ichkari kirib ketibman. Chiqsam, jarima chiptasi turipti. Ko’pni ko’rib qo’ygan vatandoshlar, “noroziman”, deb yozib chiptada ko’rsatilgan manzilga jo’natvorishni maslahat berishdi. Jo’natvordim. Sud belgilandi. Sudya, “nechun norozisiz?”, deb so’radi. Uch marta og’izni ochdimu, o’zbekcha yoki ruschadagi kabi sayravorardimu, ammo inglizchada nima desam ekan, degan hayol bilan og’izni qayta yopdim. Bunday mahkama payti unda sizga jarima yozib ketgan politsiyachining boshliqlari ham o’tiradi. O’sha politsiyachilardan biri, “qaerdansiz?”, deb so’radi, “O’zbekistondan”, dedim. O’sha mashhur javob, “aaa, okey”. Sudya kutilmaganda O’zbekistonni bilishini aytib qoldi, “bilaman, u Qozog’iston, Qirg’iziston va Turkmanistonni yonida, to’g’rimi?”, dedi. “Yess ser”, dedim. Politsiyachi esa, “nimaydi ular?”, deb sudyaga murojaat qildi, “qaysilar?”, dedi sudya, “qazaqsteyn, jajikisteyn, kirgi… vorever?”, dedi politsiyachi. Sudya, ko’zoynagini yechib, bir politsiyachiga, bir menga qaradida, jarimani qisqartirib berishni aytib mahkamaga yakun yasadi.

Umuman aytib o’tish joiz, avtomobildan ko’ra Amerikada avtobusda yurgan yaxshiroq. Tinchroq. Mashinada ishga borayotganda ham, qaytayotganda ham albatta ikki yoki uch marta asabiylashvolasiz. Amerikaliklar o’ta bamaylixotir insonlar. Ayrimlari. Ayrimlari esa o’tib ketgan darajada o’zbekona aytganda nagliy. Eng ko’p uchraydigan narsa bu traffik, mashinalar tirband payt. Ana shunda, oldingizda turgan haydovchi olijanoblik qilib nuqul boshqa qatordagi mashinalarni o’tkazaveradi, boshqa qatordagilar esa aytganimday nagliylik qilib olijanob haydovchining olijanobligini suiiste’mol qilaveradi. Bordiyu Toshkentdagi odatga ko’ra “bib-biiyyib”, qilsangiz, hamma, absolyut hamma, oldidagi, yondagi va hatto orqadagilar sizga osmondan tushgan “uchar likop” sohibiga qaraganday qarashadi. Sababi, Amerikada o’sha nazarda tutganim “bib-biiyyib” faqatgina “emerjensi”, ya’ni favqulodda holatlarda ishlatiladi. Boshqa payt umid chiroqlardan. Ta’siri kamroq, ammo boshqa ilojingiz ham yo’q. Aks holda “qarashlarga” sabr qilishingizga to’g’ri keladi. Endi bordiyu, anavinaqa shovvozlar sizni yo’lingiz shart kesib qatoringizga kirib qolsa, va siz “bib-biiyyib”mi, boshqa ishorami qilsangiz, yana o’sha “qarashlarga” duchor bo’lsaiz yoki shovvozning “vayt?” degan hayratini ko’rasiz. Chunonam to’yganman o’sha “vayt”lardan, “vayt?” desa, “ortinga qayt”, deb baqiraman. Сабвей

Amerikaliklar hech qachon o’zini noqulay ahvolga tushganini ko’rsatmaydi. Nazarimda bu ibrat olishga arzirli odat. Masalan, bir narsani bilishmasa, amerikaliklar ikkilanib ham, xijolat bo’lib ham o’tirmaydi. Shartta javob qaytaraveradi. Ularning baxtiga “regular”, degan ibora bor. Tamom. Pishloq xohlaydi, qaysinisidan desangiz tamom, o’sha javob “regular”. Demak o’zingiz o’sha “regular”ni aniqlab, topib, taomga joylab qo’yishingiz kerak. Masalan Sabveyda to’rt hil non bor, ba’zan tajriba tarzida beshinchi hil non ham bo’lib turadi. Taom xohlab kelgan odamdan, dastlab qaysi taomni ihtiyor etgani so’ralgach, tabiiy savol yo’llanadi, “qaysi nonni xohlaysiz?”. Nonlarning turi bilan u qadar tanish bo’lmagan amerikalik, uzoq o’ylanmay “regular”, deb javob qiladi. Nonushta payti ikki hil tuxum taklif qilinadi, oq va sariq. Qaysinisini istaysiz, javob o’sha “regular”. Bir kuni shu qurg’ur regularlardan charchab turgan edim, mijoz kirib, “xay, xavayu duin?”, deb qoldi, og’zimdan “regular” otilib chiqdi. “Vat?” dedi mijoz, e xazillashdim deyman deb og’iz ochdimu, bu qurg’ur inglizchada qanday aytilishi bilmasligim esimga tushib, “natsing”, deb qutildim.

Aytgancha, amerikaliklar bilan hazillashish juda ham qiyin. To’g’rirog’I, ularga xos hazillashish kerak, aks holda xazilingiz siz uchun bosh og’riq bo’lishi mumkin. Bir kuni juda ham gavdalik, aniqrog’i juda, juda gavdalik, o’nta gavdalikning bitta qilingani kirib keldi. Rosa taomlar ro’yxatini tomosha qildi. Har safar u yoki bu taomni o’qigan payt, lablarini yalayvergani uchun, “hammasini eb chiqding-ov”, dedim. Xazillashib. Mijoz, “votsap?” dedi. Qarasam, xazilim mutlaqo kor qilmagan. “Biron narsa tanladingizmi ser?”, dedim shoshilib. Mijoz yana taomlar ro’yxatiga qarab, “tri inch” sendvich tanladi. Aytgancha Sabveydagi nonlarning uch xil o’lchovi bor, “futlong” yoki “tvelv inch”, “xev” yoki “siks inch” va “smolvon” yoki “tri inch”. “Tvelv inch” o’zbekchaga “o’n ikki qarich” bo’ladi, “siks inch” olti qarich, “tri inch” uch qarich. O’zbekcha qarichmas albatta, aks holda unday nonni yopishga “tandir” topilmaydi. Amerikacha juda kichkina qarich. “Tri inch”ning kattaligi nari borsa 5 santimetr chiqar. Mijozga qarab, “tri inch?”, dedim va gavdasiga ishora qilib, “tu mach tri inches meybi?”, dedim kulib Mijoz miq etmadi. “Okey”, dedimu uchqarich sendvich qilib berdim.

Xullas, muloqotimizdan anglaganingizday, amerikaliklar nimagadir kelishishsa va o’sha narsa o’xshamay qolsa xijolat bo’lib sizning oldingizda o’zini oqlashga urinmaydi. Gapni ochig’ini aytadiyu, shartta masalani yopadi qo’yadi. O’zingizning milliy urflaringizga amerikacha nom bersangiz tushunishmaydi va sizni amerikacha urfni noto’g’ri qilganlik farazi bilan kulguga olishadi. Amerikaliklar hech qachon, nimanidir so’rashsa, so’ragan o’sha nimadir borasida (agar o’sha nimadir ularga notanishligini sezishsa) batafsil ma’lumot so’rab o’tirmaydi. Bilmaganlari uchun boshini qotirish shart emas deb hisoblashadi va shu uchun aytib o’tganim mashhur iborani ishlatishadi. Ya’ni “a, okey”. Hech qachon amerikalik biror narsani so’raganda, qanday qilib, qaysi ko’rinishda degan savolingizga, “masalan anavini olib, manavinga joylaginda, unisi bilan mana bu tarzda shartta bunday qilgin”, demaydi, aksincha qisqa qilib “regular”, deb qo’yaqoladi. Va nihoyat amerikaliklar hech qachon salomdan so’ng, bizdagi kabi bola chaqa yaxshimi, otangiz omonmi, uylar tinchmi, qarang falon narsani narhi oshib ketipti, falonchi falonchini undoq qivoripti va xokazo deb o’tirmaydi. Faqat salom, ko’rganimdan xursandman, tamom. U yog’iga bir soat yonma yon tursa ham “g’iring” deyishmaydi.

Ana shunaqa gaplar. Suhbatlashib turaylik.

Husniddin

1 comment

Posted in Qiziqarli voqealar

Rojdestvo, Yangi yil va “adolatli” menejerlar haqida

Posted January 11th, 2014 at 10:27 pm (UTC-4)

Leave a comment

Bayram munosabati bilan bezatilgan xonadon

Musofirchilikdagi hayot bilan bog’liq kuzatishlar va taassurotlar haqidagi suhbatimizni davom ettiramiz. Dastlab ikki og’iz, kechagina ko’pchilik davlatlar va shu qatori O’zbekistonda ham keng nishonlangan sanaga to’xtalsam. Aytib o’tish joiz, amerikaliklar uchun qish mavsumidagi eng yirik bayram bu “Christmas”, ya’ni Rojdestvo (Mavlud kuni) hisoblanadi.

Ma’lumotlarga ko’ra, nasorolar cherkovlarida Rojdestvo bilan oid voqealarni xotirlash an’anasi II asrdan to IV asrga qadar saqlangan, bu kunni nasoro rohiblari Xudoning namoyon bo’lishi deb sanagan. IV asrning o’rtalaridan boshlab Rojdestvoni Iyso alayhissalomning dunyoga kelish kuni sifatida nishonlash, bo’lib ham aynan 25 dekabr kuni nishonlash an’anasi paydo bo’lgan. Dunyoning bu qit’asi va ayrim Yevropa davlatlarida, shuningdek, Ukrainada Rojdestvo aynan Amerikadagi kabi 25 dekabrda nishonlansa, pravoslav davlatlar va xususan, Rossiyada Rojdestvo 7 yanvarda nishonlanadi. Xullas, amerikaliklar uchun bu juda muqaddas va albatta, oilaviy nishonlanishi shart bo’lgan bayramlardan hisoblanadi.

Aynan mana shu bayram arafasida barcha cherkovlar va diniy tashkilotlar, bular esa Amerikada juda ham ko’p, odamlarga va xususan kam ta’minlangan o’rtahol aholi vakillariga xayriya ehsonlari uyushtiradi. Ular oziq-ovqat, kiyim-kechak, turli jihozlar, bolalar uchun o’yinchoqlar tarqatishadi. Ayni shu odat, ya’ni xayriya ehsonlarini uyushtirish odati, ayrim davlat korxonalari, xizmat ko’rsatish muassasalari va kasalxonalarda ham mavjud. Garchi bu bayram aholisining aksar qismini musulmonlar tashkil etuvchi O’zbekiston uchun va ayrim Arab davlatlari uchun yot bo’lsada, lekin ehson ulashish odati, nazarimda, namuna bo’lgulik odat. Umuman aytib o’tish joizki, Amerikaning ko’p shtatlarida fuqarolarning diniy e’tiqodlari va bunga oid ayrim tartiblar butun shtat va yoki alohida shahardagi tartibga jiddiy ta’sir qiladi. Masalan Pensilvaniya aholisi nihoyat darajada dindor bo’lgani bois, bu shtatda spirtli ichimliklar faqat alohida do’konlarda sotiladi va bu do’konlar ham imkon qadar chekkaroq hududlarda joylashgan. Aholi uchun xizmat qiluvchi yirik savdo markazlarida spirtli ichimliklar uchramaydi.

Yana bir misol, ko’pchilik orasida Amerika kinolaridagi ayrim “luqma”lar ancha keng o’zlashtirib olingan. Istalgan Amerika kinosida, albatta, bitta yoki ikkita ana shunday sho’x iborani uchratasiz. Eng qizig’i, Amerikaning o’zida, ayni filmni ko’ra turib, o’sha sizning qulog’ingizga yoqimli eshitilgan iborani eshitmaysiz. Nihoyat darajada dindorlashgan shtatlarda hatto ayrim juda mashhur kinolardagi,

kinodan-da mashhurroq bo’lib ulgurgan sahnalarni ham ko’rmaysiz. Televideniye, yirik kinoteatrlar va hatto davlat idoralarida aholining diniy qarashlariga bo’lgan hurmat, ana shunday o’ziga xos “senzura”ni qo’llashga majbur qiladi. Ilk bor tanish bo’lib ulgurgan filmlarni Amerikada ko’rganimda, demak filmdagi bizga tanish bo’lib ulgurgan iboralar dublyaj payti atay qo’shilgan ekanda, degan gumonga borgan edim. Keyin bilsam gap bu yoqda ekan…

Bu yil qish qattiq keldi.

Yangi yil amerikaliklar uchun u qadar keng nishonlanadigan ulkan bayram hisoblanmaydi. To’g’ri, ayrim shtat va hatto yirik shaharlardan biri bo’lmish Nyu-Yorkda Yangi yil oqshomini ko’chada keng nishonlash, sho’x kuy-qo’shiqlar, turli o’yinlar uyushtirish odati bor, ammo bu katta qit’adagi kabi ahamiyatga ega bayram emas. Amerikada faqat 1-yanvar dam olish kuni hisoblanadi, ya’ni Yangi yilning ilk kuni sifatida. Aytgancha, Yangi yil oqshomida Toshkent va ayrim boshqa shaharlarimizdagi kabi mushakbozliklarni kuzatish ham amrimahol. Bu kabi “tantana” faqat shahar markazida qisqa muddat uyushtiriladi. O’z uyi yonida mushakbozlik uyushtiruvchilar deyarli yo’q. Amerikadagi o’zbeklar ham bu odatga ko’nikib ulgurgan, har qalay o’zbeklarga liq to’la mavzelarda ham mushakbozlik, ko’chani to’ldirib “Yangi yilingiz bilan!”, deya baralla tabriklashlarni kuzatmadim. Ammo xonadonlarda kichik tadbirlar uyushtiriladi, har qalay o’rganib qolganmiz. Ko’pchilik hatto tarmoqli televideniye yordamida O’zbekiston kanallarini topishga va O’zbekiston prezidenti tabrigini tinglashga urinadi. Odat axir.

Xullas, qish mavsumidagi asosiy bayramlar shular. Amerikada qor faqat yo’l chetida uzoqroq saqlanadi. Yo’llar yarim tundan to erta tongga qadar maxsus xizmatlar tomonidan tozalab chiqiladi. Ba’zan tuni bilan qulog’ingizni bezovta qilgan “shaqir-shuqur”lar tushingizga ham ko’chadi, faqat biroz boshqa ko’rinishda. Bu shovqin yo’llarga tuz sepib o’tayotgan maxsus mashinalardan chiqadi. Jamiki amerikaliklar singari, bu yurtda yog’adigan qor ham, o’ta “karanda”. Undan qorbo’ron uchun qo’lda “koptok”cha yasash juda qiyin. Sinib ketaveradi, yana ham xalqona qilib aytganda, “yopishmaydi”. Aytgancha, Amerikada qorbo’ron o’ynayotgan yoshlarni deyarli ko’rmaysiz. Bunga bu yurtlardagi qorning qo’lga mutlaqo “o’rganmasligi” sabab emas, shunchaki, bu yerda bunday odatning o’zi yo’qligidandir. Har narsada ehtimoliy ziyonni ko’rishga odatlangan amerikaliklar, qorbo’ronda ham insonga zarar yetkazishi mumkin bo’lgan alomatlarni ko’radi. Ya’ni, siz otgan qor, albatta, kimgadir ziyon yetkazishi va alal oqibat sizni sudga, kattaroq chiqimga, boring ana, hatto mundayroq muddatga ozodlikdan mahrum bo’lishga olib kelishi mumkin. Ayniqsa, qorbo’ron nishoni qizlar yoki ayollar bo’lsa.

Bu yil, ya’ni yangi 2014-yil Amerikaning aksar qismi uchun juda sovuq keldi. Darhaqiqat, ko’pchilik sahifamiz mehmonlari bu haqda televideniye orqali yaxshi xabardor. Aytishlaricha, amerikaliklarning o’zlari ham bu qadar sovuq kunlarni uncha eslay olmaydi. Ammo kaminani mutlaqo hayron qoldirgani o’ta sovuq kunlar va amerikaliklarning bu kunlardagi holati emas, balki mahalliy hokimiyatlar va xususan shahar yoki shtat rahbarining odamlarga murojaati bo’ldi. Bo’lib ham, televideniye yoki radio va hatto bosma nashr orqali emas. Bunaqa murojaatlarga hayron bo’lmay qolganmiz, axir Amerika. Ammo shtat rahbarining fuqarolar telefonlariga qo’ng’iroq qilib, “sovuq kunlar tufayli ayrim xizmatlar ishida kamchilik sezilsa, bu uchun sizdan uzr so’rayman, agar siz yoki oila a’zoingiz uchun sovuq noqulaylik tug’dirayotgan bo’lsa, kerakli xizmatlarga murojaat qilishingiz mumkin, ularning yordami uchun to’lov olinmasligini shaxsan kafolatlayman”, deyishi mutlaqo lol qoldiruvchi holat. Axir shunday emasmi?

Endi biroz boshqa, nazarimda juda ham muhim masala haqida ikki og’iz so’z

Qaysidir bir asardami yoki kinodami, uzr, uncha eslay olmayman, bir inson musofirchilikda o’z vatandoshini uchratib qolganida naqadar hayajonga tushgani va hatto buni Yaratganning qilgan oliy in’omi o’laroq qabul qilgani esimda. Ko’pchiligimiz uchun tanish bo’lib ulgurgan gruziyalik kino ustalarining “Mimino” filmida ham bir lahza bor. Ya’ni kino bosh qahramoni chet eldagi xalqaro telefon aloqasi markaziga kirib, o’zining Telavi qishlog’i bilan aloqa o’rnatishni so’raydi. Kichik Telavi qishlog’i haqida tasavvurga ega bo’lmagan telefon aloqasi markazi xodimasi Isroilning Tel Aviv shahri bilan aloqa o’rnatadi. Tasodifni qarangki, aloqa o’rnatilgan xonadon egasi ham, bir paytlar Gruziyadan ketgan muhojir bo’lib chiqadi. Ayrim gruzin qo’shiqlari va shaharlari haqida kino bosh qahramoni bilan gaplashib yig’lab ham oladi. Esladingizmi? Vatan, vatandoshga nisbatan hurmat, har bir o’zing mansub millat egasi bilan uzoq yurtdagi hatto tasodifiy uchrashuv, aslida ana shunday kayfiyatga sabab bo’lishi kerak.

Aksar o’zbekistonliklar bilan bu yerdagi o’zaro munosabat nisbatan shu ko’rinishda. Bir-birimiz bilan uchrashsak, Vatanga oid yangiliklar, ayrim voqealar haqida gaplashamiz, ozroq xo’rsinib olamiz. Xullas, yurakni tirnab turuvchi sog’inchni sal bo’lsa-da qondiramiz. Lekin…

O’zbekistonda bundan to’rt-besh yil avval Rossiya va Qozog’istonda mehnat muhojirligida bo’lib qaytgan vatandoshlar bilan suhbat o’tkazib, ularning boshidan o’tkazganlari haqida maqola qilgan edim. Ularning ko’pchiligi juda og’ir kunlarni boshidan kechirgani va aksar hollarda bunga aynan o’z vatandoshlarimizning mutlaqo noinsoniy munosabati sabab bo’lganini aytgandi. Hozir ham, ba’zan u yoki bu OAV orqali (xorijiy albatta) o’z vatandoshlarini qullik yoki jinsiy qaramlik uchun pullayotgan vatandoshlarning ushlangani haqdagi xabarlarni uchratib, gapning ochig’i, dilim og’riydi. Shu qadar bir-birimizga nisbatan shafqatsizmiz. Afsus, Amerikada ham aynan shu kabi bo’lmasa-da, ammo shunga yaqinroq holatlarga guvoh bo’ldim.

Avvalgi suhbatlarimizda men, aksar vatandoshlar bu yerda ilk mehnat joyi sifatida nonushtalar tayyorlovchi tamaddixonalar, xususan, Sabvey va pitsaxonalarda ishlashlari haqida aytib o’tgan edim. Ana shunday tamaddixonalarda Hindiston yoki turkiyalik ishbilarmonlar xo’jayin. Ammo ularning ish yurituvchilari va bosh menejerlari orasida o’zbek yigitlari yoki qizlari ko’p. To’g’ri, ular bu maqomga oson erishgan emas, ish egalari odatda ma’lum mavqega ko’tarishni ixtiyor etgan xodimidan javobiy qandaydir manfaat ko’rmog’i lozim. Turli manfaat. Ko’pchilik vatandoshlar o’sha javobiy manfaatni taqdim etishga tayyor. Kimdir kuchli bilimi bilan, kimdir boshqa imkoniyatlari bilan. Ajablantirgani, o’sha mavqega ko’tarilgan vatandosh, negadir, o’zi uchun qoniqarli daromadni o’z vatandoshlarini ishga yollab, ulardan beminnat foydalanish yo’li bilan orttirishga odatlangan. Va bu “manfaatlari” yo’lida har qanday usulni qo’llashga tayyor.

Aslida Amerika qonunlari bo’yicha siz bu kabi munosabat uchun tegishli idoralar yordamida tegishli huquqiy yordamni olishingiz mumkin. Ammo masalaning achinarli tomoni shundaki, g’irt firibning qurboni bo’layotgan vatandoshlar, hatto buni sezganlarida ham, ularga nisbatan bu qadar xunuk muomalada bo’lgan vatandoshlariga ziyon yetkazmaslikni o’ylashadi. Ayrimlari esa “to’polon qilsam, meni deportatsiya qildirvoradi”, deb qo’rqadi. Men shaxsan bir-ikki ana shunday, nufuzli “maqomga” ega bo’lib olgan menejerlarni bilaman. Ko’pchiligi bilan suhbatlashar chog’i, ularni g’irt farishta deysiz. Ammo ish uslubi, ularning ayni ish uslubi o’laroq u yoki bu vatandoshga yetkazilgan zararni ko’rib, gapning ochig’i, farishtalarga qiyoslaganim avvalgi taassurotimdan uyalib ketdim. Ba’zilari adolat haqida, adolatli ish taqsimoti-yu o’shanga yarasha ish haqini ta’minlash haqida og’zidan bol tomib gapirsa-da, aslida adolatni allaqachon, amerikacha aytganda, sariq sentga ham olmaydigan bo’lib qolgan.

Bir vatandosh sabveylardan biriga ishga joylashdi. Unga ishga joylashishda “jonbozlik” ko’rsatgan menejer qiz g’irt ADOLATning tirik timsoli edi. Aytish joiz, ishga joylashayotgan yigit bunga qadar ham ana shu kabi sabveylarda ikki-uch yil ishlab qo’ygan, shu bois bu tamaddixonalardagi ish mohiyati bilan yaxshi tanish edi. Ishga joylashar chog’i, ADOLATli menejer yaxshi daromad va’da qildi. Keyinchalik ishlashi kerak bo’lgan tamaddixonasini boshqasiga almashtirish evaziga yana ham yaxshiroq daromad va’da qildi. Yigit, albatta, ko’ndi, axir yaxshi daromad kimga yoqmaydi? Amerikada mavjud tartibga binoan, sizni ishga yollagan inson, ishingiz mohiyati va ehtimoliy qo’shimcha ishlar haqda oldindan tushuntirib o’tishi va kerakli ma’lumotlarni taqdim etishi SHART!

Yigit voqeasida bunday imkoniyat taqdim etilmadi. Yigit ham taqdimotni talab qilmadi, axir vatandoshga ishondi. Ammo ish davomida “adolatli, xushmuomala” menejer yigitdan obdon foydalandi. Bir-biridan bir necha o’n kilometrlarga teng sabveylar orasida ancha yugurtirdi, oyligini esa har safar bir, ba’zan ikki haftaga kechiktirib to’ladi.

E’tibor qiling, bunday “yugurtirish”lar haqida ishga yollar payt menejer churq etmagan. Boz ustiga, avvalgi va’dalarni unutgan menejer va’daga xilof ravishda kam oylik to’lay boshladi. Oxiri yigit bunday “ish” tartibidan charchab, boshqa, nisbatan yaxshiroq ishga o’tib ketdi. Xo’sh, menejer qiz, “Adolatxon” bundan xijolat bo’ldimi? Balkim yigitni qaytarishga, go’yo esidan chiqib qolgan va’dalarini tiklashga uringandir?

Yo’q! Pinagini buzmadi. Aksincha, ish beruvchiga yigitni “tuturuqsiz”, deb ayblab, yomonotliq qilishga urindi. Aytgancha, Amerikada urf bo’lgan odatga ko’ra, bir ishdan ikkinchisiga o’tar paytingiz, sizni ishga qabul qilayotgan (ikkinchi) taraf avvalgi ish joyingizdan siz haqingizda ma’lumot (xarakteristika) so’raydi. Avvalgi ish joyidan kelgan o’sha ma’lumotga yuz foiz ishonadi va o’shandan kelib chiqib qaror qabul qiladi. “Adolatli” menejer, sarson qilgan vatandoshini ish beruvchi yordamida “ishdan ogohlantirishsiz ketgani uchun yomon ma’lumot taqdim qilish” bilan qo’rqitishga ham urinibdi. Ana bo’lmasa.

Nima uchun esladim bu voqeani? Musofirchilik faqat bir mamlakatga moslashish, u yerdagi urflarda sizning shaxsiy urflaringizga ziyon yetkazmaydiganini tanlab, chiroyli hayot kechirishga urinishdan iborat emas. Musofirchilik, afsuski, har qanday qabihliklardan, shu jumladan, yana bir bor afsuski, o’z vatandoshingiz tomonidan juda ham xunuk allaqanday o’yin qurboni bo’lib qolishingiz mumkinligidan ogoh bo’lishlik hamdir. Muhojirot balkim ana shunday, o’ziga xos xiyonatlar tufayli ham ko’ngilda og’riqli iz qoldiradi, balkim uning ayrim hollarda nihoyat darajada achchiq bo’lishiga ham bu kabi qalbingizni larzaga soluvchi holatlar sababdir. Yuqorida keltirganim voqea tufayli, yana bir bor bo’lg’usi “yashil imkoniyat” sohiblarini ogohlantiraman. Amerikada sizning ham, boshqa o’n, yigirma, boring, ana ellik yillardan beri yashab kelayotgan amerikaliklar kabi malakali, qat’iy muhofazaga ega bo’lish huquqingiz bor! Ikkilanmang, u yoki bu ko’rinishdagi tahdidlardan cho’chimang! Unutmang, siz Amerikadasiz!

Ikkinchi yana bir muhim holat, avvalgi suhbatlarda aytib o’tganimday, Amerikada har qanday muammodan holi bo’lish uchun INGLIZ TILIni o’zlashtiring. Shunda siz vujudga kelgan holat borasida bevosita ish beruvchi bilan gaplashish imkoniga ega bo’lasiz va siz ish beruvchi bilan suhbatlashar chog’i, “adolatli” menejeringiz mutlaqo teskari tarjima qilib sizni yomonotliq qilishidan himoyalangan bo’lasiz! Imkon qadar ish joyni amerikaliklar ko’proq bo’lgan, menejer, ish beruvchi ham amerikalik bo’lgan joydan qidiring. Zero amerikaliklar mahalliy qonunlarga jiddiy rioya etadi va o’z korxonasi nufuzini yo’qotmaslikni afzal sanaydi.

Endi bordi-yu “vatandosh”lar qarmog’iga ilinib qolsangiz, eng avvalo, mehnat shartnomasini talab qiling, va’da qilinayotgan oylik rasman hujjatda aks ettirilishini so’rang, mehnatingiz vaqti va hududi aniq ko’rsatilishini so’rang!!!

Suhbatimiz so’ngi biroz mahzunroq chiqib qoldi. Muhojirlik ba’zan shunaqa, ko’ngilni yaralab ham turadi-da. Ammo muloqotimizning keyingi qismi, nasib qilsa, muomalalardagi rang-baranglik va dunyoqarashdagi farqning Amerikada naqadar kulgili holatlarga sabab bo’lishi haqida bo’ladi. Aniq misollari bilan. Sahifamizni kuzatib boring.

Husniddin

Leave a comment

Posted in Xorijdagi vatandosh

Tark etmaydi kasb sog’inchi

Posted December 8th, 2013 at 5:05 am (UTC-4)

2 comments

Kamina o’z ishi bilan band bo’lgan paytlar, 2005-yil, Toshkent.

Garchi taqdir taqozosi bilan mutlaqo boshqacha sharoitga moslashib, o’zgacha vaziyatda hayot kechirishga to’g’ri kelayotgan bo’lsa-da, inson qon-qoniga singib ketgan hunaridan voz kechishi qiyin ekan. Kunora yo’liqayotganim voqealar, tanishayotganim yangi taqdirlar ichimni tirnaydi, tunlari sakrab o’rnimdan turib xayolan qoralamalar qilaman, sho’rlik laptopim ana shunday qoralamalarga to’lib ketgan. Tongga yaqin, ishga tayyorgarlik ko’rar payt qoralamalarga bir qarayman-u, ozroq ishlov berish kerak degan iddao bilan, laptopni o’chiraman. Shu bilan qoralama “chang” bosib yotaveradi. Ish joyim uyimdan ancha olisga surilib oldi. Endi har kuni, tong saharda yarim soat, qirq daqiqali yo’lni bosib o’taman. Yengil mashinada 70-80 km. tezlikda “xayvey”da (shahar tashqarisidagi avtomobil yo’li, shaharlararo yo’lda bundan past tezlikda yurish mumkin emas) yarim soat yuraman. Mana shu yo’l davomida ham turli voqealarga guvoh bo’laman, ayrim narsalar yana qitiq patimga tegadi, ish joyimga kirib borgunimga qadar xayolan maqola bitaman.

Juda ko’p o’ylanganim, turli mamlakatlarda matbuot va/yoki matbuot xodimi, jurnalistga bo’lgan munosabat o’sha mamlakat ahliga oid madaniyatga bog’liq ekan. Nazarimda, bizga yaxshiroq tanish bo’lgan MDH doirasidagi davlatlarda ko’proq sun’iy madaniyatlar hukmron. Zero aynan shu davlatlarda gapirilgan gap bilan, qilinajak amal o’rtasida ikki qit’a orasichalik farq bor. Qiziq-da axir, nima uchun bu mamlakatlarda jurnalist ko’targan muammo yoki jurnalistning e’tiboriga tushib qolgan vaziyat bo’yicha kerakli harakatlar olib borilmay, o’sha mavzuni ko’targan jurnalistga qarshi choralar ko’riladi. Demak, “vaysaqi”ning tilini tiyib qo’yish, baribir, bir kuni ko’zni o’yadigan darajada bo’rtib chiqadigan muammoni hal qilishdan ko’ra osonroq. Madaniyat shu darajada. Uying ostonasidagi axlatni tozalab qo’yishdan ko’ra, unga ishora qilgan “bemaza” qo’shnini kerakli idoralarga arz qilib yurib ko’chirtirib yuborish ma’qulroq.

Amerikada ham aslida mundoq qarasang yozadigan, ko’tarishga arzirli voqea ko’p, juda ham ko’p. Qo’lingga qalamingni olu yoz. Ammo, bu yerning o’z jurnalistlari etarli. Mahalliy matbuot uchun har kuni “qaynoq” mavzu topiladi. Jurnalistlar bu mavzularni ko’targani uchun ularni hech kim ta’qib ham qilmaydi, allaqanday aql bovar qilmas ayblovlar bilan qoralamaydi ham. Aksincha, ma’lum holat bo’yicha, mutasaddi idoralar va hatto shahar, shtat kattalari chiqib alohida hisobot beradi. Hech qaysi mutasaddi o’z so’zini mavzuni ko’targan jurnalist yoki matbuotni birrov “tepib” o’tishdan boshlamaydi, aksincha, nechun shunday bo’ldi-yu, endi nima qilinishi haqda va’dali bayonot qiladi. Yaqinda bir qora tanli yosh yigitga nisbatan politsiya bo’linmasida kuch ishlatilgan. Bu voqea bir zumda aholi orasida keskin norozilik kayfiyatini qo’zg’adi. Yigit istiqomat qiladigan mahalla (o’zbekcha qilib aytganda) fuqarolari shartta yig’ilib politsiya bo’linmasi tomon norozilik yurishi qildi.

Endi kamina sobiq bo’lsam ham jurnalistman, o’zimni to’xtata olmadim, o’sha olomon ketidan yurdim. Ikki uchta politsiya mashinalari keldi, norozilik yurishi ishtirokchilarining ikki yonidan sekin kuzatib bordi, ammo avtobus va yoki boshqa mashina kelib, hammani shartta olib ketmadi. Politsiya bo’linmasi oldida yarim soatlik norozilik piketi uyushtirildi. Kamina O’zbekistonda kuzatganim juda oz sonli piketlardan farqli o’laroq, Amerikadagi piket ishtirokchilari bir ovozdan, baland ohangda o’z e’tirozini izhor qilib turdi. Nihoyat voqea joyiga jurnalistlar, mahalliy televideniye yetib kelgach, piketchilar qarshisiga politsiya bo’linmasi rahbari, shahar politsiyasi rahbari, shahar hokimi chiqdi. Gapni shahar politsiyasi rahbari piket ishtirokchilari va kaltaklangan yigitning qarindoshlaridan kechirim so’rashdan boshladi. So’ng kuch ishlatgan politsiya xodimlariga nisbatan ichki tekshiruv boshlangani va bu tekshiruv nihoyasiga yetguniga qadar bu politsiyachilar ishdan chetlatilganini aytdi. Ha, eng asosiysi, kaltaklangan sho’rlik shahar politsiyasi jamg’armasi hisobiga davolanadigan bo’ldi.

Matbuotda bu voqea batafsil yoritildi, shu darajada batafsilki, hatto prezident Obama munosabat bildirishga majbur bo’ldi. Nega endi yer kurrasining narigi qit’asida ham mana shunday bo’lishi mumkin emas? Kim bundan ko’proq yutqazadi, matbuotmi, oddiy xalqmi yoki hokimiyat? Kim bundan yutadi? Yutyaptimi?

Sezib turganingizday, qo’llar allaqachon kompyuterning tugmachalarini urib, kattakon matnni “tashlab” qo’ydim. Keyin esa, bu matnni ham boshqa shu kabi “qaynoq” matnlar safiga joyladim.

To’g’ri, hamma kasbning o’ziga yarasha lazzati bor. Anovi qalpoq menda bo’lsa edi, deb o’tirsangiz boshingiz issiq bo’lib qolmaydi. Taqdir ekan, rozi bo’lmay ilojingiz yo’q. Qolaversa, yangi ishimdan ham u qadar nolimayman. Zero, bunda ham qiziq holatlar bor. Kuniga o’nlab xarakterlarni kuzataman. Shu darajaga yetdiki, odamning (xaridorning ya’ni) tashqi ko’rinishiga qarab olajak yeguligini, qanday masalliq bilan to’ldirishi, qanday miqdorda to’ldirish niyatida ekanini bilaman. Ba’zan mahsulotni biroz isitib oladimi, yo’qmi oldindan sezaman ham. Har bir xaridor alohida qiziq obraz.

Birga ishlaydigan sheriklarni aytmaysizmi. Soatlab gaplashib to’ymaysiz. Har bir holat, vaziyat haqida chunonam “qiziq” tahlil qilib berishadi, eshitib miriqasiz. To’g’ri, hamma vaqt ham ularning munosabati-yu xulosalari, “tochna bilaman, shunday” maqomdagi da’volari haqiqatga yaqin bo’lmaydi, ammo buning nima qizig’i bor, muhimi oddiy xalq vakilining fikri ana shunday, bu ham qiziq, axir. Kutilmaganda, ichingizda nimadir “jiz” (xalqona aytganda) etadi, mana shu haqda ham qoralama qilsam edim, deysiz… Kechga yaqin ishdan qaytgach, yana o’sha holat, uyqusizlik, kompyuter qarshisidan keta olmaslik…

Bir necha yil muqaddam AQShning O’zbekistondagi elchixonasida o’tgan bir uchrashuv yodimga tushdi. Adashmasam, Davlat departamentidanmi kelgan odam “tahdid bo’lsa, qiyin bo’lsa, jurnalistlik qilish shartmi, boshqa ish bilan shug’ullansanglar bo’lmaydimi?”, deb qoldi. Men, “jurnalistlik ham giyohvandlikday, undan voz kechish osonmas”, degandim.

Amerikaga kelganimizga atigi bir yil bo’lar-bo’lmas, uyda kichik tadbir o’tkazdik. Onam shu tadbirda nevaralarini quchog’iga olar ekanlar, “ana shu sadqai kasb ketgur bo’lmaganida edi, dadang oddiy cho’pon bo’lganida ham sizlar o’z Vataningizda, xohlaganingizcha erkalab o’sardingiz, havosidan to’yib nafas olardingiz”, deb qoldilar.

Onajonim! Oxirgi uch-to’rt yil davomida necha marta shu xayol miyamda mehmon bo’lmadi, deysiz. Ammo kunora yo’liqqanim holatlar, ayrim voqealar baribir tinch qo’ymay, baribir nimadir qilishga majburlagan bo’lardi-da, deb o’zimni oqlashga kirishaman. Aslida, nazarimda MDH davlatlari, aytaylik, xuddi o’sha Rossiya ham, Belarus yoki sal u yoqroqdagi, sharqroqdagi davlatlar Amerika va yoki Yevropadan ko’p ham o’pkalamasa bo’ladi. Negaki bu davlatlar (AQSh va Yevropani aytamanda), o’sha tilga olib o’tganim davlatlar uchun o’ziga xos “tez yordam” vazifasini o’tayapti. Qarang, qanchalar jurnalist, yozuvchi, shoir, muxolifat vakili, siyosatchilar-u sal “cho’rt kesar” sobiq amaldorlar AQSh va Yevropada suv ostiga g’arq bo’lganday, tinchib ketdi.

Onda-sonda u yer-bu yerda kichik chiqish qilishlarini aytmasa (o’shanda ham kimdir ularni to’satdan eslab qolsa), boshqa payt deyarli ularning ovozi eshitilmaydi. Demak, kecha bu shaxslardan xunob bo’layotgan davlatlar ancha xotirjam tortdi-da. Unga boshpana berdi, buni olib chiqib ketdi, deb o’pkalamasa ham bo’ladi, muhimi ovozi o’chdi-ku. Qaysi jurnalist yoki shoir, boring, ana muxolifat vakili qo’nim topgani xorij davlatida tegishli sharoitga ega bo’lib, xuddi o’z davlatidagiday faol harakatini davom ettiryapti? Hammasi (mayli deyarli deya qolay) kundalik tirikchilik bilan ovora. Bu ham bir qamoqday, faqat o’zing bilan ovora bo’lasan, xolos. Faqat bu qamoqning ko’rinishi boshqacha, qalin beton devorlar-u, tor, sovuq kameralar o’rnini tashvish, ehtiyoj egallagan. Hech qaysi muhojir yelkaga bemalol osilib olgan “xurjunni” chetga surib, avvalgi ishi bilan shug’ullana olmaydi, imkon yo’q. Ana, yana bitta mavzu chiqib qoldi, boshpana aslida yordammi, agar yordam bo’lsa, kimga yordam, chiqarib olingangami yoki?.. Agar shu mavzu bilan muhojirlarga murojaat qilsangiz, shubhasiz, juda ham yaxshi maqola bitiladi.

Men bugun ana shunday o’nlab mavzular, kalladan nariga o’tmay qolayotgan mavzular asiri bo’lib qoldim. Aslida yigit kishiga qirq kasb oz sanalsa-da, faqat bittasi uning yuragida abadiy yashar ekan. Faqat o’sha kasb uni yo ko’taradi, yoki… Hozirgi ish joyimda ham, o’zimga yarasha o’rnim bor, qilayotgan ishim (umid qilamanki) menejerimga yoqadi. Har qalay, so’raganim imkoniyatni bajonidil yaratib beradi. Lekin… Bir kuni tushimda allaqanday voqeani jonli radio efirda muhokama qilyapman deng, yonimga uch-to’rtta men bilgan, tanigan tahlilchilarni ham yig’ib olganman. Dasturni boshqaryapman-u, xayolimda (tushimdagi xayolimda), “qachon qaytdim kasbimga, nahot ayriliq ortda qoldi-yu, men yana o’z sevimli ishim bilan shug’ullanyapman?”, degan savollar aylana boshladi. Men bilgan, uzoq vaqt ishlaganim studiyamizni yaqqol ko’rib turibman, kasbdoshlar… Qandaydir qiziq luqma bilan dastur davomidagi keyingi lavhani e’lon qilar payt uyg’onib ketdim. Qiziq.

Ko’pchilik tanishlar, yangi, Amerikada orttirganim tanishlar, vafo qilmagan ishni (kasbni) unutish kerak, qilayotgan ishingiz siz uchun foydadan ko’ra zarar olib kelsa, undan nima foyda deyishadi. Kim biladi, balkim bu so’zlarda ham hikmat bordir. Ammo mening fikrimcha, menga kasbim, ish joyim bevafolik qilmadi, har bir yangi kun, yangi mavzu men uchun o`zgacha zavq bag`ishlar edi. Shunchaki sharoit erkin faoliyatni ko’tara olmadi. Aslida sharoit ham emas… Muhojirlik juda og’ir yuk, zero unda siz ko’p narsani yo’qotasiz, ko’p narsadan voz kechishga majbur bo’lasiz. Ammo muhojirlik maktab ham, unda siz chinakamiga toblanasiz. Musofir bo’lmaguningcha, musulmon bo’lmaysan, deydi donishlar. Bu degani dinni yaxshiroq o’zlashtirib, chuqurroq bilib olasan degani emas. Bu, faqat musofirlikda sen yoningdagini, har kuning, soniyangni g`animatligini, ortda qolayotgani naqadar muhim bo`lganini qadrlay boshlaysan. Og’irdan cho’chishni unutasan, hamma narsa o’tkinchi, bir yomonning bir yaxshisi bor, degan qat’iy ishonchga ega bo’lasan. Aksincha bo’lishi ham mumkin emas, yo`qsa, tiz cho’kib qolish mumkin…

Gaplashib turaylik.

2 comments

Tags: ish, jurnalistika, kasb, muhojirlik

Posted in Ish

Yangi sharoit, o’zgacha munosabat

Posted November 24th, 2013 at 2:52 pm (UTC-4)

1 comment

Kamina pitsa pishiryapti.

Xalqimizda azaldan tan olinib kelingan bir haqiqat bor, ya’ni har yerning o’ziga yarasha mashaqqati bo’ladi. Bordi-yu siz shu mashaqqatni yengishga, uning oldida o’zingizni yo’qotib, dovdirab qolmaslikka urinmasangiz, tamom, qiyinchilik uzoq vaqt sizga ergashib yuraveradi. Amerikaga kelganingizda sizga, dastlab, bir yil chinakamiga yangi vaziyat, yangi jamiyatga moslashguningizcha qiynalishingizni aytishadi.

Aytib o’tish joiz, albatta shunday, ammo bu bir yildan so’ng siz chinakamiga shohona hayot kechira boshlaysiz degani emas. Amerikada siz keliboq duch keladiganingiz haqiqat shundan iboratki, o’z sharoitingizni o’zingiz yaratasiz, bu yerda xuddi O’zbekistondagi kabi otangiz, bobongiz va yoki boshqa uzoq ajdodingizdan sizga meros qoldirilgan hech qanday imkoniyat yo’q. Hammasi o’zingizga, qanchalik tez qayerdaligingizni anglab, aniq qarorga kelib, harakatga tushishingizga bog’liq. Aks holda, men Amerikada tanishganim bir yahudiy bastakor aytmoqchi, “ko’prik ostidan joy olishingiz” hech gap emas.

Yana bir holat, Amerika uchun, afsusi, sizning sobiq MDH hududida olgan bilimingiz va tugallaganingiz oliy o’quv yurtining diplomi mutlaqo hech narsani anglatmaydi. MDH hududida ancha-muncha odamning og’zini ochib qo’yishi mumkin bo’lgan oliy o’quv yurtingiz haqidagi ma’lumot amerikaliklar uchun oppoq qog’ozni ko’rsatib, undagi kataklar naqadar chiroyli terilganini uqtirishga urinish bilan baravar. Diplomingiz Amerika hududida tan olinishi uchun uni dplom darajasini aniqlovchi maxsus ta’lim kompaniyalari orqali tasdiqlatib olishingiz lozim bo’ladi.

“Subway”dagi odatiy ish kunlarimdan biri

AQShda deyarli har bir shtatda o’nlab oliy o’quv yurtlari mavjud, ammo atigi o’n yoki o’n beshta oliy o’quv yurti borki, ularning diplomi siz uchun istaganingiz yirik tashkilotga (kompaniya, konsern) qiyinchiliksiz yo’l ocha oladi. Qolganlari shunchaki, ishsiz qolmasligingizga kafolat, xolos. Shuning uchun, o’z diplomingizni peshonaga so’nggi bor bir surtasizu, chamadonga ichkariroq joylab qo’yasiz.

Aytaylik, agar siz atigi 20 dan 25 gacha bo’lgan oraliqdagi yosh egasi bo’lsangiz, albatta, Amerika oliy o’quv yurtlariga kirishga urinib, mahalliy malakaga erishishingiz va alal-oqibat nisbatan yaxshiroq ishni qo’lga kiritishingiz mumkin. Ammo agar yoshingiz biroz ilg’orlab ketgan bo’lsa, u holda topganingizga shukur qilib, belni mahkam qilishga majbursiz. Aynan ana shunday, ikkinchi toifa vatandoshlar uchun bu yerda uch xil ish doim muntazir. Mehmonxona yoki yirik savdo markazida tozalovchi, “Subway” yoki pitsaxonada oshpaz yoki pitsani haridorga yetkazib beruvchi bo’lib ishlash. Mana shu yerda Amerikada yurganlar yoki taqdir taqozosi bilan Yevropada bo’lib qolganlarga nisbatan O’zbekistondagilar orasida hukmron fikrlarning aslida mutlaqo noto’g’ri ekanini aytib o’tmoqchiman. Ishoning, Amerikaga kelishingiz bilan go’yo qo’lingizga tutqazib qo’yiladigan bir dunyo dollarlar haqidagi gaplar g’irt yolg’on.

Mijozlarni uzoq kuttirish yaxshi emas.

Darhaqiqat yordam qiluvchi tashkilotlar haqida. Bu mamlakatda boshpana olgan muhojirlar uchun ish topish masalasi sizni kutib olgan tashkilotlar zimmasidagi vazifa. Ammo ularning ko’pchiligi uchun mutlaqo tushunarsiz bo’lgani, aksar muhojirlar, ayniqsa MDH davlatlardan kelganlari (ular orasida tabiiyki, o’zbeklar ham bor) bu tashkilotlar topgan ishdan or qiladi. Ya’ni, tashkilotlar, eng avvalo, sizning holatingizga e’tibor qiladi, til bilmasligingiz, mahalliy malakaga ega emasligingiz va eng muhimi bir qop boylikni orqalab kelmaganingiz. Shundan kelib chiqib, mehmonxona, savdo markazi tozalovchisi, qariyalar uchun maxsus pansionatlar yoki tibbiy muassasalarda tozalovchi, sanitarlik ishini taklif qiladi. Bu ishdan or qilganlar bir narsani unutadi, yordam qiluvchi tashkilotlar eng avvalo, siz uchun tibbiy sug’urtaga ega joylardan ish qidiradi. Zero tibbiy xizmat Amerikada juda ham qimmat. Yordam qiluvchi tashkilotlarni hayron qoldiradigani, bizning vatandoshlar bu ishlarni rad etib, hech qanday sug’urtaga ega bo’lmagan joylarga ishga o’tishadi. Xuddi o’sha “Subway” va pitsaxonalarga.

Albatta, bu ikki joyda ham o’ziga yarasha yutuqlarga erishib, menejer va bosh menejer darajasiga ko’tarilib olish mumkin. Bunday vatandoshlar ham bor. Afsuski, ko’pchiligi bu maqomga chiqqach, o’zining kechagi kunini unutib qo’yadi va natijada… Bular haqda biroz keyinroq. Ammo endi siz har qanday muammoingiz, shu jumladan, tibbiy ehtiyojingizni ishlab topayotganingiz pulingiz evaziga hal qilishga majbursiz.

Demak, endi sug’urtani siz o’zingiz sotib olishingiz kerak. “Subway” va pitsaxona esa… Bu ikki yemakxonada turli go’sht mahsulotlari mavjud va ular saqlanadigan idishlar muntazam yangilanib, maxsus kimyoviy suyuqliklar bilan yuvib turiladi. Bu suyuqliklar bilan muntazam aloqa natijasida turli allergiyalar yuqtirib olishingiz mumkin. Ana shu payt, tibbiy sug’urta naqadar zarur ekanini anglay boshlaysiz…

Kamina qo’li bilan tayyorlangan pitsaga marhamat!

Ha, mayli, bo’lar ish bo’ldi. “Subway”ni tanladingiz. Deyarli hamma vatandosh shu joydan tirikchilikni boshlaydi. U yerga, aytib o’tganimday, ishga joylashish oson va malaka shart emas. “Subway”ga ishga kirgan inson bir narsaga mutlaqo tayyor bo’lishi yoki o’sha qoidaga moslashishi shart. Ya’ni, bu yerda siz uchun muntazam, bir maromga tushirilgan ish vaqti bo’lmaydi, bir safar siz tongdan kunning ikkinchi yarmigacha, boshqa safar esa tushlikka yaqinroq vaqtdan to yarim tungacha ishlashingiz kerak bo’ladi. Bu ikki ish joyida siz Amerikada belgilangan mehnat vaqtlarini mutlaqo unutishingiz kerak. Zero, bu vaqtlarga mos ishlagan taqdiringizda, sizning bir oyda topajak maoshingiz arang 700-800 AQSh dollariga yetishi mumkin. Agar turar joy ijarasi va yo’l kira haqingizni chiqarib tashlasangiz unda, ishoning sizga hech narsa qolmaydi. Shu bois hamma, mutlaqo hamma ish vaqtiga oid qoidani chetlab o’tishga majbur. “Subway” egalari uchun bu ayni muddao.

Aslida Amerikada o’rnatilgan qonun-qoidalarga muvofiq, belgilangan qonuniy ish vaqti (8 soat)dan ortiq ishlagan taqdiringizda ish beruvchi sizga “overtaym”, ya’ni ortiqcha vaqt uchun qo’shimcha to’lov berishi kerak va bu to’lov odatda, doimiy to’lovdan ikki yoki besh dollarga ko’proq bo’ladi. Xuddi shunday, dam olish va yoki bayram kunlari ishlaganingiz uchun sizga oyligingizda belgilangan summadan bir yarim baravar yoki ikki baravar ko’proq miqdorda pul belgilanadi. Shunda ham agar siz o’zingiz rozi bo’lsangiz, ayni qoida bo’yicha muomala qilinadi. Agar bayram va yoki dam olish kunlari ishlashni istamasangiz, u holda sizni majburlash mumkin emas. “Subway” va yoki pitsaxonada ishlaydigan vatandoshlar uchun bu qoidalar ishlamaydi. Bir xillari bu qoida bilan tanish bo’lmagani va ba’zan ish beruvchi ularning shunday huquqlari borligi haqida aytib ogohlantirmagani uchun imtiyozlardan mahrum ishlashadi. Bir xillari esa, allaqachon noqonuniy muhojir maqomiga tushib qolganliklari uchun aytib o’tilgan qoidalarni unutadi.

Shuning uchun bitta maslahat. Amerikada qaysi ish o’rniga da’vo qilishingizdan qat’iy nazar, eng avvalo, ishga kirishishdan oldin o’z majburiyatlaringiz va siz uchun belgilangan imtiyozlar va ehtimoliy qo’shimcha to’lovlar haqida oldindan kelishib olishingiz shart. Bir narsani bilib olish shartki, Amerikada istihola va yoki xijolatchilik degan tushunchalar yo’q. Garchi ish beruvchi sizning sobiq vatandoshingiz bo’lsa ham, u Amerikada mavjud odat va qoidalarga jiddiy rioya etadi. Agar oldindan kelishib olmasangiz, u holda siz ko’p imkoniyatlarni yo’qotasiz va keyinchalik e’tiroz bildirolmaydigan holatga tushasiz. Masalan, “Subway” yoki pitsaxonaga ishga joylashar payt ham siz haftasiga necha kun ishlashingiz, necha soat ishlashni xohlayotganingiz va dastlab siz uchun belgilangan oylik qaysi muddatda qaysi miqdorga o’sishi mumkinligini aniqlab olishingiz shart.

Qolgani, albatta, o’zingiz ish joyda naqadar faol va ish beruvchi uchun ma’qul ishchi sifatida tanilishingizga bog’liq. Endi bevosita ish haqida. “Subway” bu muntazam muloqot degani. Siz bu yerda bevosita xaridor bilan muomala qilishga majbursiz. Shu bois tilni bilishingiz koni foyda. Endi bordi-yu, bilmasangiz, u holda siz qilajak mahsulotingiz va uning xaridorlar orasida qanday nomlanishini bilib olishingiz, yana ham to’g’rirog’i, yodlab olishingiz shart. Nega xaridorlar orasida nomlanishini dedim. Gap shundaki, xaridor hamma vaqt ham, xohlayotgan yeguligini “Subway” yoki pitsaxonadagi nom bilan atamasligi mumkin. Bu xuddi O’zbekistonda, “suyuqrog’idan ikki chini quyvoring”, yoki “xamirli ovqatingizdan bera qoling”, deganday. Ya’ni, mastava, sho’rva deb atamasligi mumkin. Bitta misol, “Subway”da “Italian xyorbs end chiz (Italian Herbs & Cheese)”, degan non bor. Aksar xaridor bu uzun nomni takrorlab o’tirmaydi va oddiygina qilib “chizi bred”, “vayt bred” va yoki “xyorbsian” deb atashi mumkin. Siz nima nazarda tutilganini bilishingiz kerak.

Bu bizning ishxona.

Albatta, ilk ish kunlarim kamina ham, “chizi bred” deyilganida do’konda mavjud hamma nonni birma-bir ko’rsatib chiqqanman, qaysinisi nazarda tutilganini anglash uchun. Avvalgi suhbatimizda aytganimday, amerikaliklar ingliz tili butun dunyoda qabul qilingan o’zaro muomala tili deb biladi. Shu uchun siz uning gapini tushunmasligingizni, oddiy til bilmaslikka mengzamaydi, ko’p hollarda sizni gaplarimga diqqat qilmayapti, deb xulosa qiladi. Shunda siz albatta “uzr, men yangi ishchiman, bugun mening ilk ish kunim va shu bois, sizdan menga yordam bervorishni so’rayman”, desangiz olam guliston. Avvalgi suhbatda aytganimday, amerikaliklar yordam berishga intiq insonlar. Xaridor, albatta, yordam berishga intiladi va sizga so’rayotgan narsasining suratini ko’rsatadi. Darhaqiqat, “Subway”da har bir mahsulotning surati bor.

Pitsada biroz o’zgacha, bu yerda xaridor bilan muntazam muloqot yo’q. To’g’rirog’i, yuzma-yuz muloqot yo’q. Bu yerdagi asosiy muloqot telefon orqali. Ammo telefon muloqoti uchun tilni yaxshi bilish shart, zero xaridor o’z buyurtmasini telefon orqali aytadi, siz uni aynan tayyorlab olib bormasangiz, pitsa qaytariladi, bu esa siz uchun va siz ishlayotgan joy uchun juda katta minus. Amerikaliklar, avvalgi suhbatda aytganimday, ingliz tilida o’zgacha she’vada gaplashadi. Ko’p hollarda ularning gaplarini tushunmasligingiz tabiiy hol. Uzoq vaqt muloqotda bo’lgach, siz amerikalik ingliz bilan yevropalikni oson farqlay oladigan bo’lasiz. Ammo birinchi safar siz uchun bu chinakam muammo bo’ladi. Pitsada “Subway”dan farqli mahsulotlar turi ko’proq, ularning nomlari ham boshqacharoq. Hamma ish joylarida bo’lgani kabi, pitsada ham aksar nomlar qisqa ikki yoki uch harf ko’rinishida ko’rsatiladi. Masalan oshpazga yangi buyurtma haqidagi buyurtma qog’ozi kiritiladi. U qog’ozda atigi uch-to’rtta harflar keltirilgan bo’ladi, ATM, PPRga o’xshash. Pitsa pishuruvchi o’shanga qarab pitsaning xamirini tayyorlaydi, uni kerakli masalliqlar bilan bezaydi va pishirish uchun plitaga joylaydi.

U yog’iga, pitsa yetkazib beruvchi “drayver” (haydovchi) ishga tushadi, u buyurtma qog’ozida bitilgan manzilga pitsani imkon qadar tezroq yetkazishga urinishi kerak. Buning uchun Amerikada “GPS” yo’l ko’rsatib beruvchi moslama qo’l keladi. Odatda pitsaxona tonggi soat 9:00dan ish boshlab, keyingi kunning tongi soat 3:00gacha ishlaydi. Demak, pitsa pishiruvchi necha soat ishlashini tasavvur qilavering. Kuzatuvlarim natijasida amin bo’lganim bir narsani aytishni lozim topdim. Amerikaga “yashil qarta” yordamidami yoki boshqa usuldami, kelishni ahd qilgan ekansiz, uchta asosiy masalani hal qilib olishga urining:

1. Ingliz tilini o’rganing!

2. Ingliz tilini o’rganing!

3. Ingliz tilini o’rganing!

Shundagina, garchi mahalliy malaka egasi bo’lmaganingiz taqdirda ham ma’lum yutuqlarga erishishingiz, o’zingiz (oilali bo’lsangiz oilangiz uchun ham) uchun qulay sharoit yaratish imkoniga ega bo’lasiz. Tilni bilishlik sizni hatto “Subway” va pitsaxonada ham yaxshiroq maqomga ko’tarilib olishga yordam beradi. Zero, bu ikki joyda alohida malaka shart emas, har qanday vazifani nari borsa bir oyda bemalol uddalay oladigan bo’lasiz. Demak, tilni bilsangiz siz menejer, keyinroq, balki hatto bosh menejer bo’lishingiz mumkin. Bu esa yaxshiroq oylik va muntazam va bir tekis maromga tushirilgan ish vaqti degani. Qolaversa. tibbiy xizmatdan foydalanish imkoningiz ham paydo bo’ladi, zero sizda yaxshi daromad bor.

Sahifani kuzatib boring, qiziq gaplar hali oldinda…

Husniddin Qutbiddinov

1 comment

Tags: ish, subway

Posted in Ish

Kamina bilan suhbat: “Amerikadagi ilk kunlarim”

Posted November 4th, 2013 at 7:57 pm (UTC-4)

1 comment

Tags: amerika, Pitsburg, video

Posted in Video

Amerika haqidagi ilk taassurotim

Posted November 1st, 2013 at 9:59 pm (UTC-4)

2 comments

Pitsburg shahrining ko’rinishi

Muhojirlik yosh tanlamaydi, hech kim muhojirlikka aynan mana bu yoshda chiqsang ishing besh bo’ladi, mana bu yoshdan esa muhojirlik sen uchun chinakam azob bo’ladi, deya olmaydi. Avvalo, bu taqdir va siz har qanday vaziyatda uni labbay deb qarshi olishga majbursiz. Ammo muhojirlik sizni ko’p narsani qabul qilib, ko’p narsadan, mayli vaqtincha bo’lsa-da, voz kechishga majburlaydi. Muhojirlik ham aslida bir imtihon. Kimdir undan hech bir yo’qotishsiz, yengilmay o’tadi, kimdir esa, aksincha, ko’p narsani yo’qotadi. Yo’qotganlari bir umrga eng og’riqli armon o’laroq qalbdan o’rin oladi.

Yana bir, anglab yetganim haqiqat shuki, muhojirlik ham turlarga bo’linar ekan, majburiy va ihtiyoriy. Majburiy ne ekanligini bugun ko’plab insonlar anglab bo’ldi, majburan tatidi. Ixtiyoriysi taajjubli. Avvallari hech kim o’z ixtiyori bilan ona yurtini tashlab, o’zga yurtlarni xohlab qolishini tasavvur qilish qiyin edi. Ammo bu turdagi muhojirlik ham mavjud ekan. Bu haqda keyingi hikoyalarda batafsilroq to’xtalaman.

Har qanday inson, turli sayohatlarda bo’lganidan qat’i nazar, aslida muhojirlik haqida, uning o’ziga xos yuki haqida aynan chin ma’noda muhojir bo’lgach biladi. Zero sayohatning so’ngi bor, uning aniq muddati bor, muhojirlikning esa…

Hammaga ma’lum bir haqiqat bor, ya’ni Amerika mutlaq ma’noda muhojirlar mamlakati. Ayni nomga muvofiq, bu mamlakat necha yuz yildan buyon minglab muhojirlarni o’z bag’riga oladi. Uning naqadar samimiyat ila sizni qabul qilib olishi ilk qadamingizdanoq seziladi. Bu mamlakatda hech kim sizga o’zga madaniyat egasi bo’lganingiz uchun, boshqacha qarash qilmaydi. Sababi… ha to’g’ri, uning o’zi ham o’zga madaniyat sohibi. Amerikada dunyoning hech bir boshqa mamlakatida uchratmaganingiz voqelikni ko’rasiz, ya’ni, bu mamlakat ko’chalarida minglab tillardagi muloqot eshitasiz. Qaysinisidir, qaysidir alohida bir so’zi bilan tanish sezilsa, boshqalarini hatto qanday davlat egasiga tegishli ekanini anglay olmaysiz. Siz Amerikada, qahraton qishda yengil shippakni oyog’iga ilvolganicha, hindlarga xos sari tashlab olib bemalol yurgan ayollarni ham, jazirama issiq payti qalin kiyinib olgan yigitlarni ham uratishingiz mumkin. Eng lol qoldiradigani, Amerikada, hamma bu manzaraga odatiy, shunday bo’lishi tabiiydek qaraydi.

Pitsburg ko’chalari

Ana shunday xilma-xillik barobarida, Amerikada nihoyat darajada sizning holatingizga e’tiborsiz qolmaslik odati mavjud. Qandaydir tushunmovchilik tufayli, balkim aviakompaniya xodimalarining e’tiborsizligimi, shunday bo’ldiki, uchoqda bizning uchun berilgan joy ayri-ayri bo’lib qoldi. Ya’ni menga bir o’rin, hali atigi ikki yoshga to’la boshlagan qizimga boshqa o’rin, sakkiz oylik o’g’limga boshqa, ayolimga esa mutlaqo boshqa o’rinlar berilgan ekan. Anglashilmovchilikdan hayron qolib, vaziyatni bort kuzatuvchisi bo’lgan qizga imo-ishora bilan tushuntirdim. Zero, kamina inglizchada u qadar kuchli emasman. Bort kuzatuvchisi mutlaqo lol qoldi, uning xotirasida hali bunaqa hol uchramagan ekan. Ovoz chiqargich orqali yo’lovchilarga murojaat qilib, vaziyatni tushuntirdi, garchi parvoz qoidalariga to’g’ri kelmasa-da, Amerikaga kirib kelayotgan yangi oilaga yordam berish kerakligini aytdi.

Uchoqdagi barcha yo’lovchi (mutlaqo mubolag’asiz) o’rnidan turib, o’z joyini bizga berish istagini bildirdi. Yonimga kelib allanimalar deb, qo’limni qisishdi. Shu uchoqda ketayotgan rus talaba yigit, “ular sizga “Xush kelibsiz, mutlaqo sarosimaga tushmang, hammasi yaxshi bo’ladi, muhimi siz Amerikadasiz, bu yerda umidsizlanish mumkin emas”, deyishyapti”, deb tarjima qilib berdi. Shuncha odamning ta’kididan so’ng, ikkilanishga ham uyalasan kishi. Demak hammasi yaxshi bo’ladi degan qat’iy ishonch paydo bo’ladi. Paydo bo’ldi ham. Nihoyat ayolim o’g’lim bilan uch o’rinlik joyni o’zlari, men esa qizim bilan uch o’rinlik joyga yakka o’zimiz joylashdik. Pittsburg aeroportiga qo’nganimizda qizim ham, o’g’lim ham uxlab qolishgan edi. Yo’lovchilar, kimdir yukimizni, kimdir o’g’ilcham uchun berilgan kolyaskani olvoldi va bizga dalda bo’lib tashqarigacha kuzatib qo’ydi.

Pitsburgda oqshom

Pittsburg juda chiroyli shahar. Darhaqiqat “Amerika ovozi” teledasturlari orqali, Pittsburgga bag’ishlangan lavhalarni ko’rganlar, bu shaharning ko’rki va o’ziga xos maftunkor jozibasiga guvoh bo’lgan. Pittsburg butun Amerikaga xos muhojirlarga liq to’la shahar. Bu yerda bir kunning o’zida turkni ham, o’zbekni ham, rusni ham, ukrainni ham, hind-u, afg’onni ham, tojig-u koreysni ham, nepal, arab, Afrika qit’asidan kelgan, nomini qaytarish ancha qiynab qo’yishi mumkin bo’lgan davlatlardan kelgan muhojirlarni ham uchratasiz. Bu turfa insonlar lafzida ingliz tili naqadar o’zgacha qiyofada yangrashini-ku gapirmasa ham bo’ladi. Eng qizig’i, hech qaysi amerikalik sizning poyintar-soyintar inglizchangiz ustidan kulmaydi, aksincha, sizni tushunishga urinadi, tushunmasa esa, ne taajjubki, o’zidan xafa bo’ladi. Albatta, har qadamda va har tashkilot-u xonadonda, o’sha mashhur amerikacha tabassum mavjud. Bunga o’rganmagan bizlarning bir pasda og’zimiz charchab qoladi.

Ko’plab mamlakatlardan va hatto Yevropa mamlakatlaridan farqli Amerikada ingliz tilini bilmaganingiz, qolaversa, amerikacha talaffuzdagi inglizchani bilmasligingiz sizga deyarli muammo tug’dirmaydi. Zero Amerikada telefon orqali tarjimon ko’magidan foydalanish imkoniyati mavjud. Sizdan faqat qaysi tilda gaplashishingiz so’raladi, besh daqiqa kutib turish so’raladi, undan so’ng esa go’shakni tutqazishadi va siz, “Assalomu alaykum, mening ismim …, men sizga kirib kelganingiz tashkilot vakili bilan o’tadigan suhbatingizda tarjimonlik qilaman, barcha aytilgan so’zlar oshkor qilinmasligi va o’zga maqsadlarda ishlatilmasligini kafolatlayman”, degan ovozni eshitasiz. Ilk bor Amerikaga kelib, ilk o’zbekcha talaffuzni eshitib ne holga tushganimizni aytib o’tirish shartmasdir…

Shu o’rinda Amerikada siz albatta yo’liqadigan holatlar haqida to’xtalsam. Eng avvalo, siz biroz hayratlanib qabul qilishingiz mumkin bo’lgan holat, bu oddiy amerikaliklarning dunyoda hamma inglizchada gaplashadi deya ishonishi. Qay tarzda gapirishingiz muhim emas, muhimi siz bu tilni bilasiz, tamom vassalom. Shu bois sizga ro’baro kelganda, tushunmasligingiz mumkinligi haqda o’ylab ham o’tirmay shartta gapiraveradi. Tushunmasangiz, hayron qoladi. Qayerdan keldingki, inglizchani bilmaysan, deb savolga tutadi. Bu payt O’zbekistondanman demaganingiz ma’qul, aks holda, bu juda qoloq, savodsiz bir mamlakat shekilli degan gumonga borishlari mumkin. Siz qayerdan ekaningiz, u qanday mamlakat ekani va siz o’zga bir, hech qaysi madaniyatlardan qolishmaydigan, balkim bir necha asrlarga teng madaniyat sohibi ekaningiz amerikaliklar uchun hech narsani anglatmaydi. Ammo inglizchani bilmasangiz tamom, siz mutlaqo savodsiz kimsaga aylanasiz.

Ikkinchi holat amerikaliklar boshqa davlatlar haqida u qadar mukammal tasavvurga ega emasliklari, hatto Amerika qit’asidan tashqari ham qit’alar borligini bilmasliklari. Garchi sizni bu hayratga solsa-da, amerikaliklar uchun bu normal holat. Agar siz buni normal emasligini isbotlashga urinsangiz, eng zerikarli suhbatdosh topilasiz. Amerikada ham, dunyoning o’nlab boshqa davlatlaridagi kabi o’z bayramlari mavjud. To’g’rirog’i odatga aylangan, qaysidir madaniyat sohiblari tomonidan Amerikaga olib kelingan bayramlari mavjud. Eng qizig’i, garchi bu bayram qachondir, qaysidir madaniyat sohibi tomonidan olib kelingan bo’lsa-da, amerikaliklar bu bayram alohida madaniyat egalariga taalluqli ekanini unutib yuborgan va bayram butun dunyoda keng nishonlanadi degan qat’iy ishonchga ega. Shu bois, agar siz bu bayramni bilmasligingizni aytsangiz to’ppa to’g’ri, g’irt zerikarli va qoloq inson deb topilasiz.

Pitsburg

Ha, aytgancha, mubolag`a bo`lmasinu, amerikaliklar – oddiy amerikaliklarni nazarda tutyapman – ayrim davlatlar haqida tasavvurga ega. To’g’ri bu davlatlar qayerdaligini bilmasligi mumkin, ammo Arab davlatlarini biladi, chunki u yer haqda Amerika matbuoti ko’p gapiradi, Rossiyani biladi, chunki bu davlat hamma vaqt (amerikaliklar nazdida) Amerikaning asosiy opponenti bo’lib kelgan, Xitoyni bilishadi, chunki Amerikadagi yirik bizneslar aynan ana shu davlatda ish yuritadi. Shu bois Amerikada eng ko’p uchraydigan va sizni mutlaqo hayron qoldiradigan narsa, bu har bir buyum, kiyim-kechakdagi “Made in China”, degan eslatma. Yana bir eslatma, Amerikada, O’zbekiston va boshqa MDH davlatlaridan farqli “Made in China” degan eslatma tovar sifatini shubha ostiga olish uchun sabab emas.

Xullas, sahifaga xush kelibsiz, uni kuzatib borsangiz, ishoning, Amerika haqida, balkim sizga u qadar ma’lum bo’lmagan ayrim ma’lumotlarga ega bo’lasiz. Amerikada yurgan vatandoshingiz haqidagi “Amerikada yuripti-ku, rosa pul topyapti-yov” degan gaplar naqadar asosli ekani va turli yo’llar bilan Amerikaga kelib qolgan vatandoshlarning bu yerdagi tirikchiliklari haqida ayrim ma’lumotlarga ega bo’lishingiz mumkin bo’ladi… Sahifamizda chop etib boruvchi hikoyalarimiz davomida, bu erda qisqa qilib eslatganim holatlarga batafsilroq to’xtalaman. Ishoning e’tiboringizni tortuvchi qiziq holatlar juda ham ko’p… Umid qilamanki, sizda ham ayni sahifamiz orqali o’rtoqlashishga arzirli hikoyalar bor, marhamat ularni biz bilan o’rtoqlashing. Zero bu sizning ham sahifangiz.

Kamoli ehtirom ila Husniddin

2 comments

Posted in Muhojirlikning ilk kunlari

Page 5 of 5
<
1
2
3
4
5

BLOG HAQIDA

Garchi blogimizni "Muhojirnoma" deb nomlagan bo'lsak-da, u alohida muhojirning kechinmalari va yoki sarguzashtlari haqida bayon qiluvchi sahifa emas. Bu ma'lum ma'noda muhojirotni o'z tanasida tatib ko'rgan insonlarning kundalik daftariday. Sahifa Amerika bilan tanishish, uning ijtimoiy-ma'naviy hayotini o'rganish, qolaversa bu mamlakatga kelish va undagi ayrim “imkoniyatlar”dan foydalanishni ko'zlayotgan minglab o'zbekistonliklar uchun ma'lumotnoma vazifasini o'tashni maqsad qilgan. Unda nafaqat Amerika, balki butun dunyodagi muhojirlar hayotiga oid ma’lumot va kechinmalarni berib borishni niyat qilganmiz.
Bizni kuzatib boring.

April 2024
M	T	W	T	F	S	S
« Jan
1	2	3	4	5	6	7
8	9	10	11	12	13	14
15	16	17	18	19	20	21
22	23	24	25	26	27	28
29	30

English Worldwide

Eastern & Central Europe

Eurasia

Central Asia

East & Southeast Asia

South Asia

Africa

Middle East / North Africa

Latin America

BLOG HAQIDA

Bo’limlar

So’nggi maqolalar

Kalendar

Arxiv

Xizmatlar:

Biz haqimizda

Hamkorlarimiz

Multimedia

Mavzular

Ulashing