AQSh Navoiydagi qamoqxonada 12,5 yarim yillik jazo muddatini o’tayotgan mustaqil jurnalist Dilmurod Sayid ozod etilishini so’ramoqda.

Davlat departamentining bu chaqirig’i 3- may Xalqaro so’z erkinligi kuni munosabati bilan bildirilmoqda. Dilmurod Sayid tanqidiy chiqishlari bilan tanilgan, kasbiy faoliyati uchun O’zbekistonda qamoq jazosini o’tayotgan mustaqil jurnalistlardan biri.

Dilmurod Sayid 2009-yilda tovlamachilik va ta’magirlikda ayblanib hibsga olingan edi. AQS nazarida tergov va sud jarayoni xalqaro me’yorlarja javob bermagan.

Korrupsiyani yoritgan Dilmurod Sayidning “Advokat press” nashrida e’lon qilingan “Yo’q haqida badiha” maqolasi nafaqat gazetaning sotuvdan olib qo’yilishi, balki jurnalistning ham ishdan haydalishi bilan yakunlangan.

Rahbarlarni yorqin kelajak to’g’risidagi  va’dalarni shubha ostiga olgan va 2005- yilda e’lon qilingan bu maqola hozirgacha o’zbek matbuotidagi so’nggi tanqidiy chiqish  bo’lib qolmoqda.

Bu vaqt mobaynida mustaqil jurnalist va nashrlarga nisbatan tazyiqlar kuchaydi.  2000-yillardan boshlab oyoqqa turushga harakat qilayotgan mustaqil jurnalistika repressiyalar to’lqinida yo’qqa chiqdi va tugatildi. Jurnalistlarning ayrimlari qamaldi, ayrimlari mamlakatni tark etdi.

Bugun O’zbekiston hibsdagi muxbirlar soni bo’yicha mintaqada yetakchilik qiladi. Bu qamashlarning aksariyati aynan shu davrga to’g’ri kelganini ko’rish mumkin.

2012-yilga kelib ham mamlakatdagi  so’z erkinligi  va mustaqil jurnalistlarga oid vaziyat o’zgarmagan, aksincha keskinlashgan. O’zbekiston chet el jurnalistlarini kiritmaydi, ayniqsa G’arb muxbirlarini. Ayni damda mustaqil jurnalistlar Elena Bondar va Viktor Krimzalovlarga nisbatan jinoiy ishlar qo’zg’atilgan.

Jurnalistlarga qo’yilgan ayblovlarning soxta va uydirmaligi shubha uyg’otmasa-da, ularning aybdor deb topilishi hukumat bosimni oshirayotganidan dalolat beradi.

Tazyiqlarning davomiyligi haqida mulohaza yuritayotgan mustaqil jurnalistlar uning sabablarini amaldagi hukumat  bilan uzviy bog’laydi.

Bu mulohazalarga ko’ra, so’z erkinligi bo’g’ilgan, mustaqil jurnalistlar faoliyati keskin cheklangan bir sharoitda ham ular siyosiy muxolifatni butkul siqib chiqargan, jamiyat ustidan mutlaq nazoratni qo’lga olgan rejim uchun asosiy muxolif sifatida qolmoqda.

O’zbekiston hukumati xalqaro maydonda “so’z erkinligi dushmani” deb ta’riflanadi. Tuzum erkin so’zni, haqiqatni naqafat qabul qilmaydi, balki bu so’zni aytgan, yozgan  jurnalistni qamaydi va  jazolaydi. Bu qonun va mantiq yuzasidan qanchalik g’ayritabiiy ko’rinmasin, mamlakatdagi oddiy haqiqatga aylandi. Achinarlisi esa bu haqiqatga xalqaro jamoatchilik ham ko’nikmoqda.

Dilmurod Sayid matbuot haqidagi tanqidiy shiqishlaridan birida Guantanamodagi qiynoqlarni yoritayotgan o’zbek matbuoti mamlakat qamoqxonlaridagi avholdan xabarsiz deya yozgan edi. Bu tanqidlar natijasi o’laroq  jurnalistning o’zi qamoqxonada azob-uqubatlarga mahkum etildi.

29 aprel kuni Dilmurod Sayyid 50 yoshini qarshiladi.Son’ggi xabarlarga ko’ra,  sil kasalligi bilan og’rigan jurnalistning salomatligi og’ir.

Malik Mansur,  Germaniya

Parijda asoslangan “Chegara bilmas muxbirlar” tashkiloti O’zbekistonda qamoqda o’tirgan barcha jurnalistlar ozod etilishini so’ramoqda.  Tashkilot  Yevropa davlatlari Islom Karimovni qabul qilishga rozilik berishdan avval bu talab inobatga olinadi degan umidda.

Albatta bunday shart birinchi navbatda o’zbek jamoatchiligi va ayniqsa jurnalistlari tomonidan ko’tarilishi kerak edi. Biroq vaziyat hammamizga ayon – mamlakatda hech kim hukumatga bunday talab qo’ya olmaydi.

O’zbekistonda jurnalistlarga bosimning yangi to’lqini boshlangan. Viktor Krimzalov va Yelena Bondar yozilmagan maqola uchun jarimaga tortildi.  Xorij jurnalistlari O’zbekistonga kiritilmadi.

Voqealar rivojiga nazar tashlasak , nazorat bir daqiqa bo’lsa-da bo’shamagan. O’zbekiston haqida, xususan Andijon fojealari xususida taniqiy materiallar bitgan jurnalistlar “qora ro’yxati”  amalda, deydi “Chegara bilmas muxbirlar” tashkilotining  Yevropa va Markaziy Osiyo bo’limi rahbari Yoxan Bir:

“2005 yil Andijon fojealaridan keyin mustaqil  matbuotni keskin bo’g’ishga kirishildi va hozirgacha bu siyosat o’zgarishsiz qolmoqda.  Buni jurnalistlarga belgilangan yangi jarimalar, BBC muxbiri Natalya Antelava, rossiyalik jurnalist Viktoriya Ivlevaning O’zbekistondan badarg’a qilinishi misolida ham  ko’rish mumkin.

Bilasizmi, bir gap bor “Odam yo’qmi, muammo ham yo’q ” degan. Bu bilan aytmoqchimanki, O’zbekistonda mustaqil jurnalistika deyarli tugatilgan. Bu vaqt mobaynida xalqaro jurnalistlarni ham O’zbekistondagi muammolarni yortishdagi faolligi unchalik kuzatilmagan. Shunday urunish bo’lishi bilanoq yana muammolar yuzaga chiqmoqda. Bu esa hukumatni so’z erkinligi bo’yicha pozitsiyasida biron o’zgarish  yo’qligidan darak.

So’nggi voqealar o’zbek hukumatida qandaydir asabiylik boshlanganini ko’rsatmoqda. Buni aniq bir sabab bilan izohlash qiyin.  O’zbekistonda vaziyat og’ir. Bizning hisobimizga ko’ra, 10 jurnalist qamoqda qolmoqda. Xalqaro miqyosda bu haqda juda kam gapiriladi. Biz vaziyatdan xalqaro jamoatchilik xabardor etilishi kerak deb hisoblaymiz “.

“Chegara bilmas muxbirlar” tashkiloti O’zbekistondagi vaziyatning  og’irligini inobatga olgan Germaniya kansleri Angela Merkelni qo’llab quvvatlamoqda.  Nemis matbuotiga ko’ra, Islom Karimov Germaniyaga safar qilishni istaydi, lekin Merkel ma’muriyati bu tashrif amalga oshishini siyosiy islohotlar bilan bo’glagan.  Ya’ni, O’zbekistonda ijobiy o’zgarish bo’lmasa, Karimov Berlinda xushlanmaydi.

Yoxan Bir deydiki,  Angela Merkel bu harakati bilan  Yevropa davlatlari inson huquqlariga befarq emasligini bildirmoqda.

“Albatta, bu qaror  Yevropa Ittifoqining umumiy pozitsiyasini belgilamaydi. Biroq Yevropadagi yirik davlatlardan birining rahbari tomonidan surilmoqda. Chunki Yevropa Ittifoqi yetakchilari ancha yillardan buyon O’zbekistondagi inson huquqlari masalasida qat’iy bir pozitsiya bildirmasdan kelayotgan edi.

To’g’ri, avvaliga Yevropa Ittifoqi Andijon voqealaridan keyin sanksiyalar joriy etdi. Biroq bu sanksiyalar, uning asosiy sharti – Andijon voqealari bo’yicha mustaqil tergov o’tkazilmasdan, olib tashlandi. Ayni paytda Germaniya siyosiy islohotlar talabini qo’yayaotgan ekan, bu talablarda qat’iy turadi, Islom Karimov bilan so’zlashuvlar faqat ma’lum shartlarga ko’ra amalga oshadi  degan umiddamiz. Biz bu shartlar qatorida O’zbekistonda qamoqda o’tirgan 10 jurnalistning ozod etish talabi bo’lishini xohlaymiz”, – deydi Yoxan Bir.

Bu 10 jurnalist ko’pchiligimizga tanish, bizning hamkasblarimiz va do’stlarimiz. Fursatdan foydalanib ularning ism-shariflarini keltirib o’taman.

Xayrulla Hamidov, Dilmurod Sayid, Rustam Ibragimov, Davron Qobilov, Ravshanbek Vafoyev, Abdulaziz Dadaxonov, Botirbek Eshqo‘ziyev, Solijon Abdurahmonov, Yusuf Ro‘zimurodov va Muhammad Bekjon.

Solijon Abdurahmonov va Dilmurod Sayidni yaqindan taniyman.

Solijon Abdurahmonovning narkotik savdosiga aloqadorligiga qanchalik ishonmasam, Dilmurod Sayidni pora olgani haqidagi da’volarni shunchalik asossiz hisoblayman.

Solijon Abdurahmonov 63 yoshga yaqinlashayapti, Dilmurod Sayyid esa shu oy o’zining 50 yoshini qamoqxonda qarshilaydi.

Solijon Abdurahmonovning farzandlari bor, ehtimol hozir nevaralari ham iziga termulyotgandir. Dilmurod Sayyidning oilasidagi fojeadan esa hammamiz xabardormiz. Xotini va qizchasi halok bo’lgani  panjara ortidagi jurnalistni qanchalik  dahshatga solgani va umidsizlantirganini tasavur qilish qiyin.

Qolgan hamkasblarimiz haqida ham aytish mumkin bo’lgan haqiqat shuki, ular hammasi jurnalist, jurnalist bo’lganda ham hukumat xohlagan so’zni emas,  xohlamagan so’zni yozgan, jasur va mas’uliyatli jurnalistlar.

Malik Mansur,  Germaniya