Բավականին անհանգստացած էի, երբ ռուս զբոսաշրջիկներով լի «S7» ավիաընկերության ինքնաթիռը վայրէջք կատարեց Թբիլիսիի միջազգային օդանավակայանում:

Զբոսաշրջիկները փայլուն ապակե միջանցքով անցան այն տերմինալը, որը չորս տարի առաջ Վրաստանի հետ պատերազմի ընթացքում Ռուսաստանի ռումբերի թիրախն էր դարձել: Նրանք շարվել էին մուտքի արտոնագիր չպահանջող մասի անձնագրային վերահսկողության մասում:

Վրաստանի կոկիկ համազգեստ հագած ներգաղթային ծառայությունների ծառայողները ուշադիր ուսումնասիրում էին կարմիր անձնագրերը: Ապա ծառայողներից յուրաքանչյուրը անձնագիրը վերադառնալու հետ մեկտեղ անսպասելի մի իր է փոխանցել ստուգումն անցնող յուրաքանչյուր անձին: Այս իրը կարմիր գինու 200 միլիլիտրանոց մի շիշ էր՝ փաթեթավորված «Բարի գալուստ գինու 8000 տեսակի երկիր» մուգ կարմիր տուփի մեջ:

Ռուսաստանի քաղաքացիների համար Վրաստանն ընկերասեր, ծանոթ, օտար, սակայն՝ մոտ երկիր է: Վրաստանում գրեթե բոլոր կինոնկարները թարգմանվում են վրացերեն: Լուսանկար՝ «Ամերիկայի Ձայն», Ջեյմս Բրուք

«Բարի գալուստ Վրաստա՛ն», – կրկնեց ծառայողը՝ ժպտալով վրացական անկաշկանդ ժպիտով:

Չնայած Կրեմլի նախազգուշացումներին՝ Ռուսաստանից դեպի Վրաստան ուղևորվող զբոսաշրջիկների հոսքը գնալով աճում է:

«Citibank Russia»-ի գնահատականների համաձայն, 2012 թվականին օտարերկրյա պետություններ ուղևորություններ կատարելու վրա ռուսները կծախսեն մոտ 50 միլիարդ դոլար: Մոսկվայի «Շերեմետևո» օդանավակայանից կատարվող միջազգային թռիչքների ծավալն այս տարի ավելացել է 19 տոկոսով: Աճն այնքան կտրուկ է, որ Ռուսաստանի ավիաընկերությունները նախատեսում են վարձել օտարերկրյա մոտ 1000 օդաչու՝ պահանջարկին համապատասխան լրացուցիչ «Աէրոբուսների» և «Բոինգների» թռիչքներն ապահովելու համար:

Ռուսաստանի արագ զարգացող միջին դասի ներկայացուցիչները որոնում են ուղևորության նոր նպատակակետեր, սակայն շատերը նախատեսում են այցելել հայրենիքի մոտակայքում գտնվող սիրված մի նպատակակետ՝ Վրաստանը: Խորհրդրային ժամանակաշրջանում Վրաստան ամեն տարի այցելում էր 3 միլիոն զբոսաշրջիկ:

Այսօր սակայն ռուսներից շատերը պատրաստ չեն ուղևորվելու դեպի հարավ:

Մոսկվայում և Թբիլիսիում ոստիկանները պահպանում են վաղուցվանից դատարկ դեսպանատները: Վրաստանը Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները խզել է 2008 թվականի օգոստոսին՝ Ռուսաստանի հետ հնգօրյա պատերազմում պարտություն կրելուց փոքր-ինչ հետո: Չորս տարի անց, Ռուսաստանի մոտ 7 հազար զինծառայող դեռևս տեղակայված է Վրաստանի տարածքի 20 տոկոսը զբաղեցնող տարածքներում՝ Հարավային Օսիայում և Աբխազիայում:

Վրաստանում սակայն պատերազմի վերքերը դեռևս նույնպես թարմ են: Պատերազմի հետևանքով զոհվել է վրացի 400 խաղաղ բնակիչ և զինծառայող, 1700 մարդ վնասվածքներ է ստացել, մոտ 15 հազար ներքին տեղահանված անձ մինչ այժմ բնակվում է փախստականների գյուղերում:

Զբոսաշրջիկները Շաթիլի հինավուրձ բնակավայրի այցելության ժամանակ Լուսանկար՝ Ռոյթերս/Դավիդ Մձինարիշվիլի

Ռուսաստանում Կրեմլի կողմից վերահսկվող հեռուստատեսությունը բնակչության ուշադրությանն է անընդհատ ներկայացնում Վրաստանի մասին ահարկու պատմություններ: «Լևադա» կենտրոնի կողմից այս տարվա մայիսին անցկացված հարցման արդյունքների համաձայն, մասնակիցների 41 տոկոսը համարել է ընդամենը 4,5 միլիոն բնակիչ ունեցող Վրաստանը Ռուսաստանի անվտանգության համար ամենամեծ սպառնալիքը: (Այս թիվը մոտավորապես համապատասխանում է Ռուսաստանի այն բնակիչների հարաբերակցության, որոնք լուրերի հիմնական մասը ստանում են պետության կողմից վերահսկվող հեռուստատեսության միջոցով, որը ընդդիմության առաջնորդ Ալեքսանդր Նավալնին «զոմբիացնող տուփ» է անվանել):

Այս տարվա փետրվար ամսվա վերջին Վրաստանի իշխանությունները դիմել են պրագմատիկ քայլի՝ վերացնելով մուտքի արտոնագիր ստանալու պահանջները ռուսերի համար և այսպիսով փորձելով բարելավել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ: Կրեմլը հրաժարվել է դիմել պատասխան գործողությունների: Փոխարենը արտգործնախարարության խոսնակ Ալեքսանդր Լուկաշևիչը խորհուրդ է տվել երկրի քաղաքացիներին չճանապարհորդել Վրաստան:

«Ռուսաստանի քաղաքացիներից շատերն այս երկիր մուտք գործելուն պես ինքնաբերաբար կենթարկվեն հետապնդումների», – զգուշացրել է Լուկաշևիչը մարտ ամսին, երբ երկրի բնակիչները զբաղված էին իրենց ամառային արձակուրդների պլանավորմամբ: «Քանի որ Վրաստանը խզել է դիվանագիտական հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, ապա Վրաստանում դժվարությունների հանդիպած քաղաքացիներին հյուպատոսական և իրավական պաշտպանություն տրամադրելու համար մենք չափազանց սահմանափակ հնարավորություն կունենանք»:

Անտեսելով պաշտոնական նախազգուշացումները՝ Ռուսաստանից զբոսաշրջիկների հոսքն ավելացել է 55 տոկոսով: Սպասվում է, որ Վրաստան այս տարի կայցելի կես միլիոն ռուս զբոսաշրջիկ: «S7» ավիաընկերությունը, որն անցյալ տարի վերսկսել է թռիչքները Մոսկվայի և Թբիլիսիի միջև, այս տարվա հունիսին սկսել է կատարել ուղիղ չվերթներ Մոսկվայի և հանգստավայր Բաթումիի միջև: 2012 թվականի հոկտեմբերին ավիաընկերությունը ուղիղ թռիչքներ է մեկնարկել Մոսկվայի և Վրաստանի ամենամեծ երկրորդ քաղաքի՝ Կուտաիսիի միջև: Երկու պետությունների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների բացակայության պատճառով այս թռիչքները տեխնիկապես չարտերային են համարվում:

«Սա առաջին տարին է, երբ ռուս զբոսաշրջիկներին կարելի է տեսնել ամենուր», – ասել է ամերիկացի Լերի Շիթսը, որը վերջին 20 տարվա զգալի մասն անցկացրել է Թբիլիսիում: «Մենք խմբեր ենք տեսել Թբիլիսիում և քաղաքից դուրս, որոնք շրջում էին՝ էքսկուրսավարների ուղեկցությամբ: Սա պարզապես ապշեցուցիչ թիվ է»:

Մոսկվայում Ռուսաստանի գլխավոր սանիտարական բժիշկ Գենադի Օնիշչենկոն հանդիպում է ունեցել Վրաստանի գինեգործների հետ, որի ընթացքում քննարկվել են վրացական գինիների ներմուծման վեցամյա էմբարգոն ավարտի հասցնելու ճանապարհները: Էմբարգոն խախտում է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության կանոնները: Ռուսաստանն այս կազմակերպությանն անդամակցել է այս տարվա օգոստոսին:

Մի քանի կենացից հետո սեղաններից մեկի մոտ հնչեցին վրացական պոլիֆոնիկ հին երգերը: Լուսանկար՝ «Ամերիկայի Ձայն», Ջեյմս Բրուք

Ռուս զբոսաշրջիկների Վրաստան կատարվող այցելությունների կտրուկ աճը երկու խնդիր է ներկայացնում Կրեմլի համար: Նախ, դա վկայում է այն մասին, որ Ռուսաստանի բնակչության մեծ հատվածներ, հիմնականում ամենաազդեցիկ և ամենակրթվածները, գնալով ավելի հաճախ են անտեսում Կրեմլի այլատյացական աշխարհայացքը:

Երկրորդը՝ ռուսաստանցի զբոսաշրջիկները կարող են միանալ Վրաստանի հետ Ռուսաստանի հարաբերությունների բարելավումը պահանջողների շարքին: Անցյալ շաբաթ փոխվարչապետ Դմիտրի Ռոգոզինը, որի վերահսկում է ռազմական արդյունաբերությունը, հեգնանքով է անդրադարձել «փափուկ» ուժին՝ «փափկասուն մարդկանց ուժ» անվանելով այն:

«Խելացի իշխանությունը և փափուկ իշխանությունը գեղեցիկ խոսքեր են, որոնք իմաստ ունեն, սակայն իրական ուժը՝ ուժ, որի հետ հաշվենկատ են լինում, ֆիզիկական այն ուժն է, որն ունենալու դեպքում հնարավոր է հարված հասցնել երկաթե բռնուցքով», – ասել է նա:

Վրաստանը սակայն, որը վերջերս էր հարված ստացել Մոսկվայի «երկաթե բռնունցքով», այժմ նախատեսում է մինչև 2020 թվականն ընդունել ռուսաստանցի 5 միլիոն զբոսաշրջիկ՝ ավելի քան մեկ ռուսաստանցի՝ յուրաքանչյուր վրացու հաշվով:

Եթե Վրաստանին հաջողվի ամեն տարի երկրում առկա անուշահամ գինիներով, համեղ ուտեստներով և ջերմ հյուրասիրությամբ գայթակղել Ռուսաստանի մի քանի միլիոն զբոսաշրջիկ, ապա տուրիստական արշավը կարող է խարխլել Կրեմլի «սառը պատերազմը» «թեժ» Կովկասում:

Վրաստանի խորհրդարանական ընտրություններին նախորդած քարոզարշավի ընթացքում երկրի նախագահ Միխեիլ Սահակաշվիլիի կողմնակիցները որպես «Կրեմլի նախագիծ» էին ընդունում ընդդիմադիրների առաջնորդ, միլիարդատեր Բիձինա Իվանիշվիլիին:

Լուսանկար՝ «Ամերիկայի Ձայն», Ջեյմս Բրուք

Իվանիշվիլիի գլխավորած «Վրացական երազանք» դաշինքի ակտիվիստներին և նույնիսկ վռնդել են մի գյուղից, որտեղ բնակվում են 2008 թվականի պատերազմի ընթացքում փախստական դարձած մարդիկ, որոնք Իվանիշվիլիի ակտիվիստներին «ռուսներ» են անվանել:

Վրացիներն ասում են՝ հետևեք դրամական միջոցների ծագմանը:

Իվանիշվիլին ոչ միայն վաստակել է 6,4 միլիարդ դոլար կազմող իր կարողությունը Ռուսաստանում «վայրի» 1990-ական թվականներին, այլ կարողացել է անցյալ տարի բացականին բարձր գներով վաճառել Ռուսաստանում գտնվող իր ունեցվածքը:

Ռուսաստանում օլիգարխները կարող են գոյատևել միայն Վլադիմիր Պուտինի բարյացակամ վերաբերմունքի պայմաններում: Քաղաքական հակառակորդ Միխայիլ Խոդորկովսկին բանտարկվել է: Միխայիլ Պրոխորովը հեռացել է քաղաքական գործունեությունից այս տարի նախագահական ընտրություններում ունեցած իր բավականին ոչ ակտիվ մասնակցությունից հետո: Ալեքսանդր Լեբեդևն իր հերթին հայտնաբերել է, որ Պուտինի դեմ հանդես գալու հետևանքով որևէ մեկը չի համարձակվում գնել իր ակտիվները:

Մի օր հարցրեցի Իվանիշվիլիին, թե արդկոք ինքը «Կրեմլի նախագիծ» է:

Պատասխանելով հարցին սկզբից ռուսերեն, ապա՝ վրացերեն, նա ասել է, որ անցյալ տասը տարվա ընթացքում 1,7 միլիարդ դոլարի օգնություն է տրամադրել Վրաստանին, ինչից հետո կատակով ավելացրեց. «Եթե դա է նշանակում Կրեմլի գործակալ լինելը, ապա Կրեմլը հանձինս ինձ Վրաստանում ունի իր ամենալավ գործակալին»:

56-ամյա Իվանիշվիլին պրագմատիզմի խորաթափանց հետևորդ է:

Կարծում եմ՝ նա կփորձի Վրաստանն ուղղել առավել չեզոք ուղղությամբ: Ամերիկացի պահպանողականներն արհամարհանքով կարող են «ֆինլանդացում» անվանել այս մոտեցումը, սակայն նման քաղաքականությունը բավականին օգտակար էր Ֆինլանդիայի համար Մոսկվայի հետ 1940-ականներին ունեցած արյունալի երկու պատերազմներից հետո:

Իվանիշվիլին ասում է, թե ցանկանում է բարելավել հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ:

Իվանիշվիլին ողջունում է իր 100 հազար աջակիցներից մեկին Թբիլիսիի Ազատության հրապարակում: Ընտրությունների ժամանակ Թբիլիսիում իր օգտին քվեարկել է ընտրողների 75 տոկոսը: Լուսանկար՝ «Ամերիկայի Ձայն», Ջեյմս Բրուք

Բացի դեսպանությունները վերաբացելուց, դա նշանակում է նաև, որ կվերականգնվեն տնտեսական հարաբերությունները: Ռուսաստանի, որը ժամանակին Վրաստանի խոշորագույն առևտրային գործընկերն էր, հետ առևտուրն այժմ կազմում է Վրաստանի արտաքին առևտրի ընդամենը 4 տոկոսը՝ զիջելով Չինաստանի և Միացյալ Նահանգների հետ առևտրին: Ռուսաստանը, որի բնակչությունը 30 անգամ գերազանցում է Ռուսաստանի բնակչությանը, Վրաստանի արագ զարգացող տուրիզմի ոլորտի համար այցելուների բնական աղբյուր կարող է դառնալ:

Որպես Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության նոր անդամ, Ռուսաստանը պարտավոր է դադարեցնել միակողմանի առևտրային պատժամիջոցները:

Հաշվի առնելով, որ Սոչիում 2014 թվականին կկայանան ձմեռային օլիմպիական խաղերը, Ռուսաստանն ունի ընդամենը մեկ տարի՝ հարավային իր սահմաններում խաղաղություն ապահովելու համար: Օլիմպիական խաղերի անցկացման սահմանամերձ վայրի մոտակայքում գտնվում է Ռուսաստանի կողմից ստեղծված բուֆերը՝ Աբխազիան, սակայն նախաօլիմպիական իրավիճակը շատ ավելի հանգիստ կլինի, եթե Վրաստանի ղեկավարությունը վերահսկողություն սահմանի երկրի անվտանգության ուժերում առկա ազգայնամոլ տարրերը:

Մոսկվայի համար Վրաստանի հետ հարաբերություններում «կարմիր գիծ» միշտ եղել են վերջինիս ՆԱՏՕ-ում անդամակցելու ձգտումները:

Ընտրություններում հաղթանակ տանելուց հետո Իվանիշվիլին վերահաստատել է ՆԱՏՕ-ում Վրաստանի անդամակցությանը հասնելու իր հանձնառությունը: Իրականում սակայն ռուսներն ու վրացիները կարող են հրապարակայնորեն կամ անհատական զրույցներում համաձայնվել կամ չհամաձայնվել ՆԱՏՕ-ում անդամակցության հետ՝  միաժամանակ շարունակելով զարգացնել երկու պետությունների միջև առևտուրն ու տուրիզմը:

Մոսկվայում, Բրյուսելում և Թբիլիսիում «ռեալպոլիտիկ»-ի վերլուծաբանները գիտակցում են, որ ՆԱՏՕ-ում անդամակցությունն իրականություն չի դառնա այնքան ժամանակ, որքան Ռուսաստանի 9 հազար զինծառայող պինդ-պինդ նստած են Վրաստանից առանձնացած երկու տարածքներում՝ Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում:

Անցյալ ամիս ես կանգնած էին Հարավային Օսիայից դեպի հարավ գտնվող հրադադարի գծի մոտակայքում, որտեղ լեհ խաղաղապահից վերցված հեռադիտակով տեսա պահակների նոր աշտարակները և նոր փռված փշալարը՝ եզրակացնելով, որ հրադադարի գիծն այստեղ նույնքան ժամանակավոր է, որքան երկու Կորեաների միջև առկա ապառազմականացված գոտին, որը գոյություն ունի արդեն 59 տարի:

Վրացիները գիտակցում են, որ Մոսկվայից տված ազդանշանով ռուսական ստարաբաժանումները կարող են դուրս գալ Հարավային Օսիայից և ընդամենը 45 րոպեում երկու մասի կիսել երկիրը:

Իմանալով դա՝ Իվանիշվիլին ջուրը չի գցում նախագահ Սահակաշվիլիի կողմից Միացյալ Նահանգների հետ ստեղծած սերտ հարաբերությունները: Եթե Իվանիշվիլին ցանկանում է հետևել այն, ինչ անվանում եմ «երրորդ ուղի», ապա Վաշինգտոնն իրեն անհրաժեշտ է որպես հակակշիռ Մոսկվայի համար:

Վրաստանի խորհրդարանական ընտրություններից առաջ ըստ որոշ տեղեկությունների Իվանիշվիլին ամսական 600 հազար դոլար էր ծախսում Վաշինգտոնում աշխատող լոբիստների վրա: Ընտրությունների հաջորդ որը Թբիլիսիում նա հանդիպում է ունեցել Վրաստանն այցելած՝ ԱՄՆ-ի սենատի արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի անդամ ամերիկացի երկու սենատորդների հետ՝ Ջեյմս Ռիշի և Ջիեն Շահինի հետ:

Անդառանալով Միացյալ Նահանգներին, նա ասաց. «Մենք քննարկել ենք ապագան, թե ինչպես զարգացնել մեր հարաբերությունները մեր մեծ բարեկամի հետ, և թե ինչպես զարգացնել ժողովրդավարությունը Վրաստանում»:

Ընտրություններից երեք օր անց, երբ արդեն ավելի հստակ կարելի էր ասել, որ ինքը կդառնա Վրաստանի հաջորդ վարչապետը, Իվանիշվիլին լրագրողների հետ հանդիպման ընթացքում ասել է. «Օտարերկրյա իմ առաջին այցը կկատարվի Վաշինգտոն, իսկ Միացյալ Նահանգները մեր հիմնական գործընկերն է»:

Մի կողմից, Միացյալ  Նահանգները հսկա գումարներ է տրամադրել Վրաստանին՝ որպես օտարերկրյա օգնություն: Մյուս կողմից՝ ԱՄՆ-ի ներգրավվածությունը թույլ է տալիս Վրաստանին ստանձնել Կենտրոնական Ասիայից Կրեմլի վերահսկողությունից դուրս գտնվող խողովակաշարերով նավթի և բնական գազի տեղափոխման համար տարանցիկ երկրի դերը:

Իվանիշվիլիի պատկերացման մեջ սակայն Մոսկվան ուղեցույցի պարզապես մեկ կետերից է:

Իր սերդնի հաջողակ վրացիներից շատերի նման, նա հաղթահարել է խորհրդային իր դաստիարակությունը և բավականին հարմար է իրենց զգում Արևմուտքի պետություններում: Նա ունի Ֆրանսիայի քաղաքացիություն և խոսում է ֆրանսերեն, մեկ միլիարդ դոլար արժողությամբ ժամանակակից արվեստի իր հավաքածուն պահում է Լոնդոնում, օտարերկրյա ճարտարագետների հետ քննարկում է իր սրտին հարազատ մի նախագիծ, որով նախատեսվում է Վրաստանում կառուցել համաշխարհային ստանդարտներին համապատասխանող ցուցասհար՝ արվեստի իր հավաքածուն այնտեղ տեղափոխելու համար:

Ռուս զբոսաշրջիկները սկսել են կրկին բացահայտել Վրաստանը, սակայն հայտնաբերել են, որ Մոսկվան կորցրել է վրացիների մի ամբողջ սերունդ:

Եթե զբոսաշրջիկը ցանկանում է խոսել ռուսերեն, ապա պետք է դիմի 35 տարեկանից բարձր տարիքի անձանց: Երկու տասնամյակ առաջ ռուսերենի ուսուցումը տեղի դպրոցներում հիմնականում դադարեցվել է: Փոխարենն այժմ ամենուրեք պարտադիր է անգլերեն լեզվի դասավանդումը, իսկ ռուսերենն առաջարկվում է որպես ընտրովի երկրորդ լեզու՝ թուրքերենի և պարսկերենի նման:

Թբիլիսիի նոր հյուրանոցների՝ երկու «Մարիոթ»-ների, «Ռեդիսոն»-ի և «Հոլիդեյ Ինն»-ի  ընդունելության գրանցման սեղանի  մոտ այցելուները կարող են տեսնել տեղական անվճար հինգ օրաթերթերի անգլերեն տարբերակները: Ռուսերեն լեզվով թերթեր չկան:

Երբ առաջին անգամ այցելեցի Թբիլիսի 1991 թվականի հոկտեմբերին, բոլոր փողոցների անվանումների ցուցանակների վրա առկա ռուսերեն մասը ծածկված էր ներկով: Վրացիների այս խորը ազգայնամոլությունը Իվանիշվիլիի պրագմատիզմի հետ մեկտեղ նշանակում են միայն այն, որ Ռուսաստանի հետ ապագա հարաբերությունները նման կլինեն ոչ թե մտերմության, այլ ավելի շուտ՝ լարվածության թուլացման:

Խորհրդարանային ընտրություններից երկու օր անց լրագրողների հետ հանդիպման ընթացքում Իվանիշվիլին ասել է. «Եթե ինձ հարցնեն՝ Ամերիկա, թե՝ Ռուսաստան, ապա կպատասխանեմ, որ բոլորի հետ պետք է լավ հարաբերություններ պահպանել»:

Հոկտեմբերի 1-ին լրացել է Մոկսվայում ԱՄՆ ՄԶԳ-ի գրասենյակի փակման վերջնաժամկետը, սակայն արժե հայացք գցել 20-րդ դարի ընթացքում Ռուաստանին օժանդակություն տրամադրած կարևոր այլ ծրագրերի վրա:

Մոսկվայի թիվ 1262 պետական դպրոցի անկյուններից մեկում մասնավոր միջոցներով գործում է մեկ սենյակի մեջ տեղավորվող «Լենդ լիզի թանգարանը»: Այն ստեղծվել է՝ հիշատակելու համար ռուսներին հիմնականում անծանոթ՝ ամերիկացիների առատաձեռնության մասին վկայող կարևորագույն քայլերից մեկը:

«Լենդ լիզի մասին օրենք» անհետաքրքիր անվան տակ թաքնվում էր ամերիկացիների հարկատուների կողմից 1941-ից 1945 թվականներն ընկած ժամանակահատվածում 11,3 միլիարդ դոլարի ռազմական ապրանքներ ուղարկելուն միտված իրավական ակտը: Վերահաշվարկելով ներկայիս գումարների՝ դա կազմում է 146 միլիարդ դոլար:

Ջիպերի, բեռնատարների և ռմբակոծիչների պողպատե գետը ո՛չ վարկ էր, ո՛չ էլ վարձակալություն: Նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելթն ընտրել էր այդ անունը՝ փորձելով շփոթության մեջ գցել Միացյալ Նահանգների մեկուսացման կողմնակիցներին, որոնք իրավացիորեն պնդում էին, որ այս բոլոր ապրանքները Մոսկվային պարզապես որպես նվեր էին ուղարկվում:

Ի՞նչ էր ԽՍՍՀ-ն ստացել այս գումարի դիմաց: 3770 ռմբակոծիչ, 11594 կործանիչ օդանավ, 5980 հակաօդային հրանոթ, 2000 երկաթուղային քարշակ, 51000 բարձր անցելիության մեքենա՝ ջիփ, 361000 բեռնատար, 56445 դաշտային հեռախոս, 600000 կիլոմետր հեռախոսալար, 22 միլիոն հրանոթային արկ, մոտ մեկ միլիարդ փամփուշտ և 15 միլիոն զույգ զինվորական կոշիկ:

Այս պատրաստի ապրանքներն առաքվում էին Ատլանտյան օվկիանոսի հյուսիսային մասով, Պարսկաստանով, Ալյասկայից, և թույլ են տվել աշխատանքից ազատել խորհրդային գործարանների 600000 աշխատող, որոնք ուղարկվել էին ռազմաճակատ՝ ֆաշիստների դեմ կռվելու:

Ինչպիսի՞ ազդեցություն ունեցավ նման առատաձեռնությունը:

Առանց դրա Ադոլֆ Հիտլերին կարող էր հաջողվել հաղթական ճաշկերույթ կազմակերպել Սանկտ Պետերբուրգի «Ատորիա» հյուրանոցում: Դրանից հետո նա հավանաբար կիրագործեր Մոսկվան հողին հավասարեցնելու և լճի վերածելու իր ծրագրերը:

Ռուս ցինիկները սակայն պնդում են, որ Միացյալ Նահանգներին Խորհրդային Միությունը պետք էր՝ Ամերիկայի կողմից վարվող պատերազմում աջակցություն ցուցաբերելու համար:

Կոմունիզմի անկումից հետո նույնիսկ «Լենդ լիզ»-ին երբեք արժանի տեղ չի հատկացվել Ռուսաստանի պատմության գրքերում:

Միացյալ Նահանգները Ռուսաստանին օգնություն է ցուցաբերել նույնիսկ «Լենդ լիզից» ավելի վաղ:

1921-ից 1922 թվականներին Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսի կողմից ֆինանսավորվող Ամերիկայի օգնության վարչությունն օգնել է սովի մատնված Ռուսաստանի առնվազն 10 միլիոն քաղաքացիների համար սնունդ ապահովելու հարցում: Լենինը սկզբից հրաժարվել էր Արևմուտքի օգնությունից, սակայն սովամահ եղած մարդկանց թվի կտրուկ աճի պատճառով նա ստիպված է եղել ընդունել այն: Ամերիկան շարունակել է պարենային օգնություն մատակարարել մինչև 1923 թվականի ավարտը, սակայն Խորհրդային Միությանը պարենային օգնություն տրամադրելու հարցում ամերիկացիների աջակցությունը դադարել է այն բանից հետո, երբ պարզ է դարձել, որ խորհրդային կառավարությունը ցորեն էր վաճառում օտարերկրյա արժույթի դիմաց՝ միաժամանակ դիմելով օտարերկրյա պետություններին՝ Ռուսաստանի գյուղացիներին կերակրելու խնդրանքով:

Խորհրդային դասագրքերն անտեսում են Ամերիկայի կողմից տրամադրված օգնությունը և շատ քիչ տեղեկություն տրամադրում սովի ժամանակահատվածի մասին, որի պատճառները հիմնականում մարդածին են եղել, և որի զոհ է գնացել մոտ հինգ միլիոն մարդ՝ 10 անգամ ավելի, քան ցարիզմի վերջին տարիների ընթացքում տեղի ունեցած սովի որևէ այլ ժամանակաշրջանի հետևանքով:

Կրեմլի պաշտոնական նման վերանայման է այժմ ենթարկվում ամերիկացի հարկատուների կողմից անցյալ դարի ընթացքում Ռուսաստանին տրամադրված օգնության ևս մեկ հսկա նախագիծը՝ ԱՄՆ ՄԶԳ-ի նախագիծը:

Վերջին 20 տարիների ընթացքում Միացյալ Նահանգները 2,7 միլիարդ դոլար է տրամադրել կոմունիզմի ժամանակաշրջանը վերապրած Ռուսաստանին: Օգնությունը սկզբում միտված էր պարենային ապրանքների պակասը հաղթահարելուն, սակայն օգնության հիմնական մասը տրամադրվում էր՝ Ռուսաստանը փակ հասարակությունից և տնտեսությունից բացի վերածելու նպատակով:

Ռուսաստանի տնտեսության կայունացման և ընդլայնման հետ միասին նվազել է նաև ԱՄՆ-ի կողմից տրամադրվող օգնությունը: Այս տարի այն կազմել է 49 միլիոն դոլար՝1990-ականներին տրամադրվող օգնության ամենամեծ ծավալի 20 տոկոսից պակաս: Օգնություն գնալով ավելի շատ էր տրամադրվում առողջապահական խնդիրները լուծելուն՝ տուբերկուլյոզի դեմ պայքարի, ՁԻԱՀ-ի և երեխաների ծնողազրկության կանխարգելման նպատակով:

Պուտինի վարչակազմը, մի կողմից, հասկանում է, որ Ռուսաստանն արդեն անցել է օտարերկրյա օգնության կարիքի ժամանակաշրջանը: Սակայն Ռուսաստանի գործարաններում ներդրումներ կատարելու համար ներդրողների որոնման նման, երկրի առողջապահության ոլորտում տրամադրվող օգնությունը նոր տեխնոլոգիաների և փորձառության աղբյուր էր ծառայում: Այս ոլորտում անիվ հնարելն անիմաստ է: Արդյո՞ք Ռուսաստանը պետք է վտարի օտարերկրյա մարդատար մեքենաներ արտադրող ընկերությունները և կենտրոնանա միջազգային մակարդակի սեփական մեքենա մշակելու ջանքերի վրա:

Մյուս կողմից, Վլադիմիր Պուտինը զգում է, որ Վաշինգտոնը խառնվում է Ռուսաստանի քաղաքականության մեջ՝ այս տարի ընդհանուր առմամբ 29 միլիոն դոլար տրամադրելով «Գոլոս»-ի, «Մեմորիալ»-ի, «Թրանսփարենսի Ինթերնեշնըլ»-ի նման քաղաքական հասարակության զարգացման ոլորտում գործող, թափանցիկ ընտրությունների անցկացման ջատագով, իրավապաշտպան և կաշառակերության դեմ պայքար վարող կազմակերպություններին:

Սա վկայում է թափանցիկ ընտրությունների, մարդու իրավունքների և կոռուպցիայի դեմ պայքարի նկատմամբ Կրեմլի ունեցած վերաբերմունքի մասին:

Ռուսաստանում քաղաքացիական հասարակության զարգացմանն ուղղված ԱՄՆ ՄԶԳ-ի բյուջեն կազմում էր կազմակերպության 23,8 միլիարդ դոլար այս տարվա բյուջեի մոտ մեկ տոկոսը:

Կրեմլն արդարացողները փորձում են համոզել հասարակությանը, որ Ռուսաստանում բողոքի ցույցերն անցկացվում են Արևմուտքի կողմից ֆինանսավորվելու պատճառով: «Փյու» հետազոտական կենտրոնի կողմից աշխարհի պետություններում հասարակության կարծիքի հետազոտություններից մեկի արդյունքների համաձայն, ռուսների 58 տոկոսը կարծում է, որ ընդդիմության բողոքի ցույցերն ունեն ներպետական արմատներ: Հարցման մասնակիցների ընդամենը 25 տոկոսն է կարծում, որ բողոքի ցույցերի հետևում կանգնած են օտարերկրյա ուժերը:

Միաժամանակ, ԱՄՆ ՄԶԳ-ի կողմից 20 տարի Ռուսաստանին օգնություն տրամադրելու աշխատանքը հակաամերիկյան տրամադրություններ հրահրելու զոհ է գնացել:

Լուսավորյալ բռնատերի դրական մասը լուսավորված լինելն է:

Վլադիմիր Պուտինը հինգ տարի առաջ իր ուշադիր հայացքի տակ է վերցրել Վլադիվոստոկը՝ Խաղաղ օվկիանոսի ափերին թագավոր Ալեքսանդ II-ի կողմից 1860 թվականին հիմնադրված Ռուսաստանի հիմնական նավահանգիստը:

Վլադիմիր Պուտինը 2007 թվականին ըստ էության որոշել էր, որ «Ասիական վագրերի» դարաշրջանում Վլադիվոստոկը դարձել է Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան շրջանի «անճոռնի ճուտը»:

Այդ տարվա ընթացքում Ռուսատանի առաջնորդն առաջ է քաշել և ստացել Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի պետությունների տնտեսական համագործակցության գագաթաժողովն անցկացնելու իրավունքը: 2012 թվականի սեպտեմբերին Ասիայի ամենաազդեցիկ ղեկավարները պետք է հավաքվեին Վլադիվաստոկում:

Այս ժամանակից սկսած Պուտինի թիմը մշակել է Մոսկվայից ժամային երկու գոտի հեռավորության վրա գտնվող Վլադիվոստոկը Ասիա-խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի «ամենաթեժ» նոր քաղաքը դարձնելու ծրագրեր:

Հետաքրքիրն այն է, որ տեղացիներից շատերը դեռևս չեն հասկանում դա:

Վերհիշենք քաղաքի պատմությունը:

Ամերիկյան, կանադական և ճապոնական ինտերվենցիայից հետո 1922 թվականի նոյեմբերին Վլադիվոստոկի նկատմամբ վերահսկողություն են հաստատել կոմունիստները: Կոմունիստները զրկել են օտարերկրացիներին Վլադիվոստոկ մուտք գործելու իրավունքից, ինչը շարունակվել է 70 տարի: 1930-ականներին Ստալինը քաղաքից վտարել է ասիական ծագում ունեցող բոլոր բնակիչներին, քաղաք մուտքն արգելվել էր նույնսիսկ հատուկ թույլտվություն չունեցող Խորհրդային Միության բնակիչներին:

Նիկիտա Խրուշչովը 1959 թվականին Սան Ֆրանցիսկո այցելելուց հետո որոշում է կայացրել բլուրների վրա կառուցված Վլադիվոստոկը խորհրդային Սան Ֆրանցիսկո դարձնելու մասին:

Այս որոշումը պարզապես վերածվել էր բենտոնից բնակելի տուփերի կառուցման:

1992 թվականին Վլադիվոստոկը բացվել է օտարերկրացիների կողմից այցերի համար: Չորս տարի անց սակայն Վլադիվոստոկը ռազմական նշանակություն քաղաքից վերածվել է ընկճված մի վայրի:

Ինչպե՞ս է նախագահ Պուտինը պատրաստվում վերածել Վլադիվոստոկը բնակության համար գրավիչ քաղաքի:

Նախ և առաջ, նախատեսվում է բարձրացնել նոր սերնդի կրթական մակարդակը:

Ռուսկի կղզու վրա կառուցված համալիրը, որտեղ սեպտեմբեր ամսին անցկացվել է Ասիական-խաղաղօվկիանոսյան տնտեսական համագործակցության գագաթաժողովը, կվերածվի 25 հազար ուսանողի համար նախատեսված ուսանողական քաղաքի: Դա ոչ միայն կթեթևացնի Վլադիվոստոկի ծանրաբեռնված փողոցները, այլև կտեղափոխի ուսումնական կենտրոնը Ռուսաստանի ամենալավ համալսարանական կենտրոններից մեկը:

Ուսանողների առնվազն 10 տոկոսը կլինեն ասիական պետությունների քաղաքացիներ, դասընթացներից շատերը կվարվեն անգլերեն լեզվով:

Հաջորդ քայլը՝ նոր սերունդը ոգեշնչելն է:

Դեպի Ռուսկի կղզի տանող՝ մի քանի միլիարդ դոլար արժողությամբ կամուրջը շատերն անվանել են «դեպի դատարկություն տանող միլիարդանոց կամուրջ»: Այս արտահայտությունն անտեսում է այն հանգամանքը, որ կամուրջն այժմ տանում է դեպի տարածաշրջանի ամենախելացի և առաջադեմ 25 հազար ուսանողներին կրթելու համար նախատեսված համալսարան:

Այն նաև անտեսում է կամուրջի ոգեշնչող ներուժը: Աշխարհի կախովի ճոպանային ամենաերկար կամուրջը լինելուց բացի այն դարձել է Վլադիվոստոկի նոր խորհրդանիշը: Կամուրջի պատկերն աշխարհով մեկ է տարածվում բացիկների, հեռուստահաղորդումների և սառնարանների վրա որպես հուշանվեր տեղադրվող փոքր մագնիսների միջոցով:

Քաղաքն այնուհետև անհրաժեշտ է դարձնել նոր սերնդի բնակության համար պիտանի:

Արդեն կառուցված կամուրջից բացի, նախատեսվում է իրականացնել մեծածավալ մի շարք շինարարական նախագծեր՝ երկու այլ կարևոր կամուրջներ, օդանավակայանի նոր տերմինալ, օպերայի և բալետի նոր թատրոնի շենքը, հսկա ակվարիում և Վլադիվոստոկի շրջակայքում կառուցվելիք նոր և գեղեցիկ մայրուղի, որը կնպաստի քաղաքում խցանումները թեթևացնելուն:

Քիչ ավելի տեսանելի, սակայն ոչ պակաս կարևոր են բնական գազի նոր խողովակաշարի անցկացումը, որը թույլ կտա նվազեցնել օդի աղտոտվածությունը, ինչպես նաև կոյուղու նոր համակարգի կառուցումը. 150 տարի կոյուղու ջրերը ծովը թափելուց հետո Վլադիվոստոկի ափերը լվացող ջուրն այժմ կդառնա մաքուր և լողալու համար պիտանի:

Վերջապես, ապագա սերունդների համար լավ վարձատրվող աշխատատեղերի ստեղծումը:

Քաղաքում անցկացված գագաթաժողովի ընթացքում ճապոնական ընկերությոնւների հետ ձեռք են բերվել Վլադիվոստոկի մոտակայքում հեղուկ բնական գազի և արտահանման տերմինալի շինարարության մասին պայմանագրեր, որի իրականացման համար նախատեսվում է ծախսել 13 միլիարդ դոլար:  Գալիք տարի «Ռոսնեֆտ» ընկերությունը նախատեսում է կառուցել 6 միլիարդ արժողությամբ նավթամշակման գործարան Վլադիվոստոկից երկու ժամ հեռավորության վրա գտվնող Նախոդկա քաղաքում: Միաժամանակ մեկնարկելու են դեպի Նախոդկա տանող մայրուղու վերակառուցման աշխատանքները՝ 500 միլիոն դոլար արժողությամբ:

Բացի էներգետիկայի ոլորտի նախագծերից, Վլադիվոստոկը վերջապես կսկսի օգուտ քաղել Ճապոնիայի, Չինաստանի և Կորեայի հետ հարևանությունից՝ տրանսպորտի ոլորտում նախագծերի իրականացման առումով: Միլիարդավոր դոլարներ կծախսվեն Տրանսսիբիրյան երկաթուղին վերանորոգելու համար, ինչը թույլ կտա ավելացնել Ռուսաստանը որպես Եվրոպայի հետ միացնող երկաթուղային կամուրջ օգտագործել ցանկացող ասիական ներկրողների կողմից ուղարկվող բեռների գնալով աճող ծավալները:

Տարեկան 10 միլիոն ուղևոր ընդունելու հնարավորություն տվող նոր օդանավակայան կառուցելու հետ մեկտեղ քաղաքում մեկնարկում են տուրզիմի ոլորտի երկու միջազգային նախագծեր:

Ընթանում են նաև այլ նախագծեր՝ ճապոնական և հարավկորեական ավտոարտադրողների վերջերս կառուցված գործարանների ընդլայնումը, չորրորդ կամուրջի շինարարությունը, ինչպես նաև 30 միլիարդ դոլար արժողությամբ արբանյակ-քաղաքի կառուցման աշխատանքները:

Նախագահ Պուտինը «տեղադրում է» Վլադիվաստոկը ցանկալի քաղաք դարձնելու համար անհրաժեշտ կառույցները, սակայն քաղաքում համապատասխան ապրելակերպ ստեղծելու համար անհրաժեշտ կլինի որոշ ժամանակ:

Վլադում Վլադի համար ամենադժվար խնդիրը կլինի «ոչ»-ի՝ ամեն ինչ հերքելու արմատացած մշակույթը վերանելու խնդիրը: