“Ulut bolsom, tilim menen ulutmun” (Millat boʻlsam, tilim bilan millatman), deydi qirgʻiz birodarlarimiz. Oʻsh shahri koʻchalariga shior qilib ilingan, taʼlim muassasalarining devorlariga osilgan mazkur misraning bir shoir sheʼridan olinganini yaqinda bildim. Masalan, oʻzbek tili va adabiyoti xonalarida ham buni ko’rsa bo’ladi – “Ulut bolsom, tilim menen ulutmun”.

“Facebook”ning Muratbek Mamadaliyev ismli foydalanuvchisi bir postida oʻrta “maktablarda foydasiz darslar chiqarilib, oʻrniga qirgʻizcha darslarni kuchaytirish kerakl”igini yozdi. U oʻzbek tilidagi darslarni 100 foiz foydasiz deb hisoblaydi.

Bu fikrni toʻlaroq oʻrganish uchun unga qoʻngʻiroq qildim.

Jalolobod viloyatiga qarashli Arslonbob qishlogʻida yashovchi bu yigit quruvchi-dizayner boʻlib ishlar ekan. Uning tushuntirishicha, Arslonbobda uchta oʻzbek maktabi bor va bu maktablardagi oʻquvchilar keyinchalik oliy taʼlim olishda, ishlashda qiynalmasligi uchun bu maktablarda taʼlim to’liq qirgʻiz tiliga o’tkazilishi kerak ekan.

Bu kabi tajriba 2010-yildan keyin Oʻsh viloyatining Novqat tumanida amalga oshirilib, yettita maktab shunday o’zgarishlarga yuz tutgan edi.

Maktablar uchun darslik chiqarish markazida ishlovchi adabiyotshunos Saidakbar Maxsumxonov yaqinda “Amerika Ovozi” bilan suhbatda Qirgʻizistonda oʻzbek tilida taʼlim olayotgan oʻquvchilar borgan sari kamayib borayotganini, 2010-yili hukumat tomonidan 5-sinf o’quvchilari uchun “Oʻzbek adabiyoti” darsligi katta mablagʻlar evaziga 16-17 ming adadda nashr qilinganini aytgan.

“Ayni kitobning ikkinchi nashri esa 2018-yili Bishkekda chop etildi. Uning adadi sakkiz yarim mingga yetmaydi. Chunki bugun shahrimizdagi har 10 nafar oʻzbek bolasining toʻqqiztasi rus tilida taʼlim beruvchi maktablarda oʻqiydi”, — deydi u.

Qirgʻizistonlik yana bir ijtimoiy tarmoq foydalanuvchisi oʻzining “Facebook” sahifasida bolalar oʻz ona tilida oʻqishni toʻxtatsa, oʻsha til yoʻqolib ketishi mumkin deb, xavotirlanib yozadi:

“Qachonki bolalar oʻz ona tilida oʻqishni toʻxtatar ekan, oʻsha til yoʻqolib ketish arafasiga kelib qoladi. Tilni saqlab qolish shu xalq madaniyati, urf-odati, rasm-rusumlarining saqlanib qolinishini anglatadi. Biz oʻzbeklar farzandlarimizni rus sinflariga bermoqdamiz, goʻyoki ularning bilimi mustahkam bo’ladi, tilni o’rganadi deb. Biroq shu bilan bir qatorda milliyligimizni, til maʼnaviyatimizni unutib qoʻymayapmizmikin? Oʻzimiz sabab, oʻzbek maktablari qisqarib bormoqda. Nima deb oʻylaysizlar, balki bu katta yoʻqotishdir? Chunki xalq taqdiri til taqdiri bilan bevosita bogʻliq. Til har bir millat madaniyatining oʻzagidir. Shu sababli ham tilning saqlanishi xalq taraqqiyoti va kelajagini belgilaydi”, — deb yozadi Odiljon Dadajonov.

Qirgʻiziston Respublikasining konstitutsiyasida shunday yozilgan:

“Qirgʻiziston Respublikasi Qirgʻiziston xalqini tashkil etuvchi barcha etnik guruhlarning vakillariga ona tilini saqlab qolish, uni oʻrganish va rivojlantirish uchun sharoit yaratish huquqini kafolatlaydi”.

Qirgʻizistonda yashovchi oʻzbek yoshlari oʻz ona tilini qanday saqlab qolishi mumkin? Oʻz ona tili bilan birga davlat tili boʻlgan qirgʻiz tilini, rasmiy til boʻlgan rus tilini yaxshi oʻzlashtirishi uchun nima qilish kerak?

Bu savolga Saidakbar Maxsumxonovdan javob soʻradik. Uning fikricha, six ham, kabob ham kuymasligi uchun mamlakat maktablarida koʻp tilli va koʻp madaniyatli bilim berish tizimiga oʻtish kerak.

Qirgʻizistonda oʻzbek maktablari uchun darslik chiqarish markazining xodimi, adabiyotshunos Saidakbar Maxsumxonovning bu tizim haqidagi fikrlari bilan quyidagi video orqali tanishishingiz mumkin:

(Davron Hotam, O’sh)