“Amerika Tuz kompaniyasi” qishda yo’llardagi qor va muzni eritish uchun zarur maxsus tuz ishlab chiqaradi. Tuz uy xo’jaligida va boshqa sanoatlarda ham ishlatiladi. Uni yer ostidan 400 metr chuqurlikdan qazib olishadi.

Nyu-York shtatida joylashgan bu tuz konidan kuniga 20 ming tonna tuz mijozlarga yetkaziladi.

“Yer ostida ko’plab idoralarimiz bor, ekskavator, boshqa texnikamiz shu yerda. Yerosti shaharchaga o’xshaydi”, – deydi “Amerika Tuz kompaniyasi”da atrof-muhit masalasi bo’yicha boshqaruvchi Jo Buchchi.

Unga ko’ra, konning o’rnida 350-400 million yil avval dengiz bo’lgan va u Amerika shimoli-sharqini butunlay qoplagan edi.

Har yili dunyo bo’ylab tuz ishlab chiqaruvchi kompaniyalar ikki foizga ko’paymoqda. Tuzga narx ham ko’tarilmoqda. Eng tez rivojlanayotgan bozorlar Xitoy va Hindistonda.

Olimlar bugun dunyoda robotlarning xilma-xil turlari ustida ishlamoqda. Yaqinda Singapurda yaratilgan bir robot imoratlarni insonga qaraganda ikki karra tezroq va yaxshiroq inspeksiya qilishi aniqlandi.

“Kvikabot” (QuicaBot) inspeksiya uchun zarur qurollar osilgan kamar taqish o’rniga imoratlarni lazer skaner va yuqori texnologik kameralar bilan tekshiradi. Bu issiqlik infra qizil kamerasi havo haroratidagi o’zgarishni payqab, bo’sh taxlangan plitalarni aniqlaydi, skanner esa egri devorlarni. Robot 3D shaklida olingan tasvirlarni xotirada saqlaydi.

“Kvikabot” odamlarni ishsiz qoldirmaydi, chunki hamma muammolarni ham aniqlay olmaydi.

“Inson-inspektor murakkabroq vazifalarni bajaradi”, – deydi xitoylik olim Erdal Qoyajon.
Olimlarning aytishicha, robotning boshqa ustunliklari ham bor. Unga pora berib bo’lmaydi, batareyasi 36 soat ishlashga imkon beradi.

“Deylik, siz mingta xonani tekshiryapsiz, ertalab 9 dan beshgacha ishlayapsiz. Ma’lum paytdan so’ng charchab “bu xonani ko’rmasak ham bo’laveradi” deb ketishingiz yoki diqqatli bo’lmasligingiz mumkin”, – deydi Qoyajon.

“Kvikabot” roboti qimmat bo’lgani uchun inspeksiya bilan shug’ullanuvchi kompaniyalar uni kelajakda ijaraga olib ishlatishi mumkin.

Tez orada pitsani robotlar pishirib berishi mumkin. Kaliforniyadagi bir kompaniya hozir shuni tajribadan o’tkazmoqda. “Zume” (Zum) startap-firmasi ikkita robot sotib olib, ularni ishga soldi. Firma bunday yangilik bilan ko’proq xaridorlarni o’ziga tortmoqchi. Biroq robotlar pitseriya ketidan oilasini tebratayotgan odamlarni ishsiz qoldirmasmikan?

“Takrorlanuvchi harakat uchun mehnatga kamroq pul sarflaymiz, ya’ni pepperonini kesish, pishloqni pitzaga sepish. Takrorlanuvchi ishlarni avtomatlashtiramiz, pulni esa sifatliroq masalliqlarga sarflaymiz’, – deydi “Zume” asoschisi va rahbari Juliya Kollinz.

Xaridorlar yangilikdan mamnun.

“Pitsa doim issiq va mazali, farqini bilib bo’lmaydi – robot tayyorlaganmi yoki odammi”, – deydi biri.

“Zume” kompaniyasi yana bir yangilik ustida ishlayapti. Pitsalarni endi mijozlarga 56 ta pech bilan jihozlangan maxsus mashina tashiydi. Bunday mashina ma’lum bir mahallaning atrofida aylanib yuradi, buyurtma tushishi bilan pitsaning xamiri pechga qo’yiladi, 3 daqiqa 15 soniyada buyurtma mijozga yetkaziladi.

Kompaniya yaratgan kompyuter programmasi mijozlarning qachon va qanday pitsa buyurtirishini oldindan bashorat qiladi, bu esa mahsulotni xaridorga yetkazish vaqtini qisqartiradi.

“Bistrobot” kompaniyasi esa mijozlarga buyurtmaning hozirlanish jarayonini tomosha qilish imkonini beradi.

“Masalan, bir necha dollarga sendvich sotib olib, uning tayyorlanishini internet orqali ko’rishingiz mumkin. Taomni xaridorlarga sotishning ajoyib usuli bu”, – deydi kompaniya asoschisi Jey Reppepert.

Mutaxassislarning aytishicha, oziq-ovqat sanoatida bunday yondashuv ommaviylashib bormoqda. Ammo, deydi ular, robotlar inson qilgan hamma ishni ham qila olmaydi.

“Robotlar bilan izlanishlar 50 yildan beri olib borilmoqda. Katta yutuqlarga erishdik, ammo kamchiliklar hali ham bor. Oshxona ishchilarini tinchlantirib aytishim mumkinki, ularning hunari hali anchagacha kerak bo’ladi”, – deydi Kaliforniya universiteti laboratoriyasi mudiri Ken Goldenberg.

Demak, insonlar hozircha robotlar bilan raqobatdan qo’rqmasa ham bo’ladi.

“Insonlarning ishga jalb etilishida katta o’zgarishlarni ko’ramiz hali. Odamlarni muntazam, zerikarli, xavfli ishlardan xalos qilamiz. Ancha yangicha ishlarni qilamiz”, – deydi “Zume”ning yana bir asoschisi va rahbari Aleks Garden.

Vika Rusanovaning oilasi asli Toshkentdan. Amerikaga 2002-yilda kelishgan. Ikki qizi bor. Oila avval Nyu-Yorkda yashadi. Vika rus bog’chasida ishladi. So’ng Merilend shtatiga ko’chib ketishdi. U yerda ham bolalar bilan mashg’ul bo’ldi. Salkam 10 yilda orttirgan tajribasi unga ikki yil oldin o’z uyida kichik bog’cha ochishda yordam berdi.

“Har bir biznes tavakkaldir. Chunki boshida mijoz yo’q hali. Ko’p pulimni sarflayman – mebel olish uchun, o’yinchoqlar, o’quv materiallari xarid qilish uchun, o’qishimga pul to’ladim. Reklama orqali biz haqimizda o’rgangan bir odam qo’ng’iroq qilib “bog’chada nechta bola bor” deb so’radi. “Nol” dedim. “Uzr” deb trubkani qo’yib qo’ydi. Hamma ish reklamada, uni hamma joyda berish kerak. Ammo mening omadim chopdi. Do’stlarim meni o’z tanishlariga tavsiya qilishdi. Inna ismli dugonam yordami bilan uchta bolani olib kelishdi. Shundan boshlandi hammasi. Hozir esa reklamaga ehtiyojim ham yo’q. Odamlar men haqimda xabar topib, tavsiyalar bilan keladi”, – deydi u.

Biz bilan suhbatlashgan onalar Vikaning bolalarga muomalasini maqtadi.

“Tarbiyachilik Vikaga xudodan berilgan in’om. U bolalarni juda yaxshi ko’radi. Bu bog’cha mening o’g’lim uchun ikkinchi uydek. Ikki yildan beri shu yerda. Bu joydan 15 kilometr narida turishimizga qaramay, har kuni jon deb qatnaymiz. Grisha 4 yoshida o’qishni, sanashni o’rganib oldi”, – deydi Marina Zolina.

“Hozirgi turgan joyimizga ko’chib kelganimizda bir tanishimiz shu bog’chani tavsiya qildi. Besh yashar qizim bir yarim yildan beri shu yerga qatnaydi. Biz ham Toshkentdanmiz. Bu bog’chada muhit o’zgacha, iliq. Vika ajoyib inson. Bog’chada ovqat berishadi, bolalarni uxlatishadi, bizga tanish muhit”, – deydi Irina Mitryakova.

“Bolalar sayyorasi” bog’chasi sakkizta bolaga mo’ljallangan. Ular bilan har kuni jismoniy mashg’ulotlar o’tkaziladi, musiqa, o’qish, yozish, chizishdan saboq beriladi, to’rt mahal ovqatlanishadi, uxlash vaqti ham bor. Amerikalik bolalar qatnaydigan bog’chalardan farq qiladi.

“Bog’chani uzoq tanlashga to’g’ri keldi. Ko’p joylarni borib ko’rdim. Uyday shinam, ma’naviy jihatdan iliq bir joyni qidirgandik. Bu bog’chada buvi ham bor, ajoyib buvi”, – deydi yana bir ona Marina Mirzayants.

Ishni yuritishda Vikaga nafaqat uning onasi, balki qizlari Ira va 10 yashar Liza ham yordam beradi.

“Liza maktabdan qaytganda bolalar uyqudan turgan bo’ladi. Shunda Liza ularga ikkinchi tushlik hozirlaydi. Ba’zida o’zidan o’zi turli narsalarni o’ylab topadi, meni hayron qoldirib. Internetda birorta ertakni topib, ularga o’qib beradi, so’ng shu ertak asosida rasmlar bo’yashadi. Men uni bunga o’rgatmaganman. Boshida Liza meni bolalardan qizg’anadi deb xavotir olgan edim. Shunday bo’ldi ham. Ammo u o’zini tezda qo’lga oldi, unga tushuntirib berdik. Menga yordam bera boshlaganidan so’ng esa bu narsa o’tib ketdi. Liza bu ish orqali sabr qilishni, bolalar ko’nglini olishni, ular bilan kelishishni o’rgandi”, – deydi Vika.

“Meni murabbiy desak ham bo’ladi. Maktabdan kelib, darslarimni tezda qilib bo’lgach, onamga yordam bera boshlayman. Bolalar uchun internetdan turli mashg’ulotlar, hikoyalar topaman. Masalan, hozir Krilovning bir masalini hozirladim. Ular bilan ishlash qiyin emas. Grisha mashinalarni yaxshi chizadi, Lera esa odamlarni. Bolachalar gulga o’xshaydi, sug’orsang, qad ko’taradi. Men o’zim bog’chaga bormaganman”, – deydi Liza.

Shunga qaramay, Liza kelajakda tarbiyachi yoki o’qituvchi emas, dizayner bo’lmoqchi.

Oleg bolalar bilan shug’ullanmasa-da, bog’cha ishlarida rafiqasiga ko’p yordami tegadi.

“Rafiqamning fikri men uchun kutilmagan bo’ldi. Bundan biror narsa chiqishiga ishonch yo’q edi, chunki oldin hech birimiz biznes bilan shug’ullanmaganmiz. Qo’ldan kelgancha yordam beraman. Yil oxirida soliqlarni rasmiylashtirishda yordamim tegadi. Uyni bog’chaga moslashtirish uchun zarur ta’mir ishlarini o’zim qildim”, – deydi u.

“Turmush o’rtog’im Olegning yordami katta. Nimadir olib kelib berish kerak bo’lsa yoki u-bu joyga chiqish kerak bo’lsayu, bolalar bilan o’tirgani hech kim bo’lmasa, asqatadi. Bu bir marta bo’lgan xolos, albatta, ammo yo’q demasdan ishidan javob so’ragan o’shanda. Bundan tashqari, har Yangi yil bayramlarida Oleg Qor Boboni o’ynab beradi. Hech yo’q demaydi. Rolini yodlab, qo’shiqlarni bolalar bilan aytib, ularga sovg’alar ulashadi. Qorqizni esa qizim Liza o’ynaydi”, – deydi Vika.

Bog’chadan katta daromad kelgani yo’q hali. Chunki hajmi kichkina. Kengayishga esa joy yetishmaydi. Balki kelajakda kattaroq joyga chiqarmiz, deydi Vika.

“Bu ishning moddiy tomonidan tashqari ma’naviy foydasi ham bor. Ertalabdan shu bolachalarni ko’rib ko’nglim ko’tariladi. Bu ish orqali hayotimda muvozanatni topa bildim. Bog’chadagi bolalarning ota-onalari ajoyib. Ajoyib ota-onalarning farzandlari ham, tabiiyki, ajoyib bo’ladi. Til topisha olamiz”.

Rus maktablarida o’qishga talab kattaroq. Amerikacha bog’chalarda vaqtichog’lik ko’proq, bizda esa akademik, deydi Vika.

Bu biznesni boshlashdan oldin litsenziyani qo’lga kiritish, ta’lim, tibbiyot sohalarida ma’lumot olish kerak. Har yili 12 soatlik malaka oshirish kurslaridan o’tish talab qilinadi.

Bir yilda bir marta inspeksiya o’tkaziladi – bog’chani e’lon qilmasdan kelib tekshirishadi. Talablarga javob bermasa, darrov yopishadi. Xavfsizlik normalari, oziq-ovqat tarkibi va sifatiga qarashadi. Kitob, o’yinchoqlar yetarli bo’lishi lozim.

“Bu ishda eng muhimi ota-onalar bilan qarama-qarshi tomonda turib qolmaslik. Aks holda o’rtadagi aloqa uzilib, vidolashishga to’g’ri keladi. Men moslashuvchan odamman. Bolalar bilan muomalada ba’zan yon beraman, ba’zan esa, kerak bo’lsa, qattiqroq turaman. Ota-onalar bilan kelishib ish qilamiz, ularni doim xabardor qilib turaman. Vazifamiz ham shu – munosib insonlarni tarbiyalash, hayotga tayyorlash, rivojlantirish, toki hayotlari oson kechsin”, – deydi Vika.

“Bu muhitga ancha ko’nikib qoldim. O’ziga yarasha noqulayliklari bor, albatta, ammo rafiqam o’zini hayotda topganidan xursandman. Bu ishning ham ma’naviy, ham moddiy foydasi bor”, – deydi Vikaning turmush o’rtog’i Oleg.

Jahongir Hojiyev rafiqasi bilan Richmond shahrida bir necha yil oldin qurilish kompaniyasini ochib, o’zbeklarni ish bilan ta’minlab turadi, ularga yangi hunar o’rgatadi. U “grin karta” yutib, 2006-yilda oilasi bilan Amerikaga keldi. Muhojirotning mushkuloti Florida shtatidagi davrga to’g’ri keldi.

“Har xil ishlarda ishladim. Restoranda idish-tovoq yuvdim, otellarda xonalar tozaladim. Buni yashirishning hojati yo’q. Bir necha smenada ishladim”.

Ingliz tilini bilmagani pand berdi. Bir ishda ko’p turib qolmadi. Muhimi, tushkunlikka tushmadi, og’ir mehnatdan qochmadi. Bir yarim yil kemada bo’yoqchi bo’lib ishladi.

“Ish og’ir edi. Sahar 6 da ish boshlanardi. Soat 9 da qisqa tanaffus, 12 da yarim soatlik tushlik. O’rtada uyga borib kelish uchun oz vaqt qolardi”.

Jahongir ishda lat yeb, sog’lig’i tufayli ketishga majbur bo’ldi. Ammo kemada olgan bilimlari uni hozirgi biznesga yetakladi. Floridadagi ikki yillik hayotdan so’ng oila Virjiniyaga ko’chadi.

Jahongir Richmond shahrida bir necha do’sti bilan qurilish kompaniyasini ochishga qaror qiladi.

“Amerikada firma ochish ham, yopish ham oson, lekin yurg’izish qiyin. Firma ochish uchun atigi 10 dollar kerak”, – deydi Jahongir.

Biroq yigitlar turli sabablarga ko’ra birin-ketin firmadan chiqib, Jahongir va rafiqasi Gulnora ishni yurg’izishga harakat qiladi.

“Men kontraktlarini tuzib beraman, hisobchilik mening bo’ynimda, ish jadvalini tuzib beraman, loyihaning muammosini topib beraman”, – deydi Gulnora Yoqubova, Jahongirning rafiqasi.

Kompaniya kichik mehmonxonalarni ta’mirlash bilan shug’ullanadi. Jahongirning aytishicha, bu ishda raqobat kuchli, mijozlar ish sifatiga jiddiy e’tibor beradi.

Kompaniyada asosan o’zbeklar ishlaydi. Muhojirotning boshida qiyinchiliklarga duch kelgan Jahongir ularning mushkulini oson qilishga harakat qiladi.

Bahrom Agzamov qurilishda oldin ishlamagan. Bir yilda ko’p narsalarni o’rgandi. Tengquri bo’lsa-da, Jahongirni ustoz deb biladi.

“Jahongir bizga ustozdek bo’lib qoldi. Qurilish sohasida undan ko’p ishlarni o’rgandik. Hozirgi kunda Richmonddagi 3-4 ta mehmonxonani ta’mirdan chiqarib, yangisida ish boshladik”, – deydi u.

Timur Ishmuhamedov oldin turizm sohasida ishlagan.

“Bu kasbni egallashda Jahongir menga shunday imkoniyat berganiga minnatdorman. Erkak kishi uchun yangi hunar o’rganish hech qachon kech emas. Bu ham qiziqarli ish. Asta-sekin o’rganyapman, ishim chakki chiqmayapti deb o’ylayman”.

Shirkat, shuningdek, eski, xaroba uylarni sotib olib, ularni qayta qurib, ta’mirlash bilan ham shug’ullanadi.

Jahongir Amerikada yana ikki farzand ko’rdi. Biznes yuritish bilan bir qatorda Gulnora bolalar tarbiyasini ham mahkam tutdi.

Talabchan rahbar bo’lishiga qaramay, ishdan tashqarida Jahongir xushchaqchaq, qo’li ochiq, mehmondo’st inson. Uyidan mehmon arimaydi.

“Jahongirni o’z farzandlarimga doim namuna qilib ko’rsataman. Amerikaga hech vaqosiz kelib, ko’tarildi. Eng muhimi, imkoniyat bor bu yerda. Agar xohish bo’lsa, qattiq harakat qilsangiz, doim maqsadingizga erishasiz. Qolgani esa taqdirdan”, – deydi oila do’sti, qirg’izistonlik Marat Usubaliyev.

Jahongirning aytishicha ham mehnatdan qochmaydigan odamlargina Amerikada yuksak cho’qqilarga chiqishi mumkin.

Amerikada sog’lom ovqatlanish ommaviylashmoqda. Mijozlar fast-fud kafelaridan ham sog’lom taomlar talab qilmoqda.

Amerika fast-fud sanoatining tarixi 1940-yilga borib taqaladi. Kaliforniyaning San-Bernardinyo shahrida aka-uka Makdonaldlar ilk fast-fud kafesini ochgan. Unda arzon narxda gamburger va kartoshkalar sotila boshlagan.

Ularning biznes hamkori Rey Krok keyinchalik kafeni sotib olib, butun dunyoga mashhur qiladi.

Ilk McDonalds (Makdonalds) kafesi tushgan joyda hozir McDonalds muzeyi joylashgan bo’lib, uning egasi Albert Okura aka-ukaning g’oyasi haqida so’zlab berdi.

“Ular gamburger va fri kartoshkalari, ya’ni go’sht va kartoshka taklif qila boshlashdi”, – deydi Okura.


Tommi Bliss u paytda o’smir edi. Yoshlar uchun ommabop joy edi McDonalds, deydi u.

“Eng chiroyli qizlar McDonaldsga kelardi. Eng zo’r mashinalar uning atrofida turardi”, – deydi Bliss.

Hozirgi yoshlar boshqa joylarga boradi. Masalan, Chipotle kafesiga. Meksikacha ovqat tayyorlaydigan tarmoq sog’lom taomlar taklif etishini aytadi.

Oziq-ovqat sanoatidagi yangiliklarni yaqindan kuzatuvchi Shon Xaytning aytishicha, Chipotle, Panera, “Noodles & Company” (Nudls end kompani) kabi kafelar fast-fudlardan farq qiladi.


“Bu maskanlarda taomlarni mijoz xohishiga qarab xilma-xillashtirish mumkin. Fast-fudlarga o’xshab bu kafelarda ham ovqat tez tayyorlanadi, ammo taomlarning sifati yuqoriroq deb ko’riladi”, – deydi mutaxassis.

Angus mol go’shtidan tayyorlangan pomidorli yoki pomidorsiz burgerlar, portobello qo’ziqorinidan hozirlangan go’shtsiz sendvich Nyu-Yorkdagi Shake Shack (Sheyk Shak) kafesida ham ko’pchilikka manzur bo’lmoqda.

Kafelar bo’yicha mutaxassis Xaytning aytishicha, yangi turdagi oshxonalarga asosan 30 yoshlar atrofidagilar kiradi.


“So’nggi to’rt yilda jamlangan raqamlardan shunisi ma’lumki, bu toifadagilar yangi turdagi fast-fud kafelariga har yili besh foizga ko’proq kirmoqda”, – deydi Xayt.

O’tgan yili McDonalds ning Xitoydagi hamkori unga muddati o’tgan go’sht sotgani haqidagi xabarlardan so’ng kompaniya zarar ko’rdi. McDonalds endi menyusiga sog’lomroq taomlar kiritib, mijozlarga ovqatlarga o’zgartirish kiritish imkonini berish yo’llari ustida o’ylanmoqda.

Amerikadan turib internet orqali kosibchilik namunalari va antiqa buyumlarni sotuvchi “Etsy” (Etsi) kompaniyasining savdosi chaqqonlashib bormoqda. Shirkat aksiyalarini birjaga chiqardi. Ularning qiymati boshida ko’tarilganiga qaramay, bugunga kelib bir oz tushgan.

“Etsy” onlayn bozor bo’lib, odamlar qo’lda yasalgan, antiqa, eski buyumlarni u orqali sotadi. 10-yil oldin paydo bo’lgan kompaniya ketidan bugunga kelib bir yarim million odam narsa sotib non topmoqda, 20 milliongacha xaridor uning xizmatlaridan bahramand bo’ldi. Firma daromadi yil sayin o’smoqda. O’tgan yili 195 million dollarni tashkil etdi. Dekabr oyida qayd etilgan ma’lumotlarga ko’ra, “Etsy”ning uyali telefonlardagi applikatsiyasi 22 million bor yuklandi.

“Savdoga taqinchoqlar, mebel, kiyimlar qo’yiladi. Bu borada “Etsy” internetda yetakchi kompaniyalardan. Xaridorlar unga qayta va qayta murojaat qiladi. Asosan ayollar. 2011-yilda buyum sotgan va xarid qilganlarning yarmini 2014-yilda ham shu saytda ko’rish mumkin edi”, – deydi moliyachi Ketlin Smit.

“Etsy” aksiyalarini birjaga qo’ygach, 16-apreldagi ilk savdoda 13 milliondan ziyodi sotilib, kompaniyaga 267 million dollar daromad keltirdi.

“Shirkat marketing, reklama uchun xarajatlarni oshirib, mijozlari safini kengaytirmoqchi. Hozircha o’sish sur’ati yaxshi. O’tgan yil oxirida o’sish 50 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu yili 30 foiz kutilmoqda”, – deydi Smit.

Aksiyalarni donasiga 25 dollarga sotib olish mumkin.

Reyter axborot agentligi muxbiri Liana Beykerning aytishicha, kelajakda “Etsy”ning bahosi bir necha milliard dollarga yetishi mumkin. Shunga “Apple” yoki “eBay” kabi yirik kompaniya uni sotib oladi deb o’ylayman”, – deydi Beyker.

Biroq, deydi moliyachi Ketlin Smit, shirkatning kelajagi mavhum.

“Ko’p narsa rahbariyatning yangi sarmoyadorlar bilan qanday ishlashiga hamda ularning umidlarini oqlay olishiga bog’liq”, – deydi u.