AQSh Prezidenti Jo Bayden iqtisodiyotni ko’tarish, ish o’rinlarini yaratish, iqlim o’zgarishiga qarshi kurash maqsadida infratuzilmani yaxshilash va qayta qurishga qaratilgan 2,3 trillion dollarlik qonun loyihasini Kongressdan o’tkazishga harakat qilmoqda. Biroq yo’llar, ko’priklar va boshqa infratuzilmani qurishda ishlatiladigan beton issiqxona gazlarining eng katta manbai hisoblanadi.

“CarbonBuilt” deb nomlangan kompaniya beton bloklarini maxsus retsept bo’yicha maxsus pechda kuydiradi.

“Bu pechning uydagi konveksiya pechlaridan farqi shundaki, biz karbonat angidridni tutun gazi shaklida qo’shamiz. Elektrostansiya trubalaridan chiqadigan tutunni tasavvur qiling. Biz shuni konveksiya pechlariga solamiz. Oxirida esa karbonat angidrid bilan to’ldirilgan holda chiqadi”, – deydi kompaniya asoschisi Gaurav Sant.

Karbon dioksidi esa mana shu bloklar ichida qolib ketadi. Beton tayyorlashda juda ham ko’p miqdorda karbonat angidrid ajralib chiqadi.

Beton shag’al va qum qorishmasi bo’lib, uni sement bog’lab turadi. Sementni tayyorlash uchun ohaktosh 1500 darajada kuydiriladi. Olov karbonat angidridning hosil bo’lishiga olib keladi, qizigan ohaktoshdan yanada ko’p karbon dioksidi ajraladi.

Har bir tonna betonni tayyorlash jarayonida bir tonna karbonat angidrid hosil bo’ladi.

Dunyoda aholi soni oshgani sari qurilishga talab ham oshmoqda, deydi Michigan universitetidan Volker Sik.

“Betonni xavfsizroq tayyorlash yo’llarini topmasak, muammo bilan yuzlashamiz”, – deydi olim.

“CarbonBuilt” aynan xavfsiz usul bilan beton ishlab chiqaradigan kompaniyalardan biridir.

Shirkat qo’llaydigan usul natijasida karbonat angidrid sementning ichida qolib ketadi. Demak, atmosferaga kamroq zararli gaz chiqariladi, deydi yana bir shunday kompaniya rahbari Jennifer Vagner.

“Karbonat angidrid betonni mustahkamlaydi ham. Ya’ni bunga kamroq sement qo’shish hisobiga erishsa bo’ladi, sement esa betonning eng ko’p uglerod talab qiladigan komponentidir”, – deydi Vagner.

Kamroq sement kamroq karbonat angidrid demakdir. Pul ham tejaladi. Bu esa xaridor orttirishga yordam beradi.

“Hamma yashil narsa qurgisi keladi, ammo ko’p pul to’lashni xohlamaydi”, – deydi Vagner.

Beton tayyorlashning yangicha usuli zararli gazlar chiqindisini kamaytirishga yordam beradi.

“CarbonBuilt” va “CarbonCure” kompaniyalari karbonat angidridni tayyor mahsulotga aylantirgani uchun yaqinda bu sohada mukofotga sazovor bo’ldi.

“Potensial bor, albatta. Buni hamma joyda ham tatbiq etish mumkinmi hozir? Bunga hali bor”, – deydi professor Volker Sik.

“Dunyo bo’ylab bu texnologiyadan har kuni foydalanayotgan 300 tacha zavod bor. Zavodlarning umumiy soni esa 100 mingtacha. Ya’ni xamir uchidan patir”, – deydi Vagner.

Texnologiya borgan-sari ommaviylashmoqda. “Solidia” kompaniyasi aynan shu jarayon yordamida beton qoplamasini tayyorlab sotmoqda.

Biroq beton dunyoda eng ko’p tarqalgan sun’iy material ekan, uning iqlimga og’ir ta’sirini kamaytirishga hali ancha vaqt bor.

2020-yil aprelidan beri Amerikaning Virjiniya shtatida joylashgan bir sex dizaynerlik suzish kiyimlarini ishlab chiqarishni to’xtatib, niqoblar va tibbiy kiyim tayyorlashga o’tgan. Koronavirus pandemiyasi boshlanishi bilan dizayner Karla Kolettoning suzish kiyimlariga talab 75 foizga tushdi.

“Faoliyatimizni davom ettirish uchun vaziyatni o’zgartirish kerakligini tushundik. Suzish kiyimlari liniyasini to’xtatdik. Kasalxonalarda shaxsiy himoya vositalariga talab katta ekanini ko’rdik”, – deydi kompaniya vitse-prezidenti Liza Rovan.

Tez orada ular qayta ishlatiladigan niqoblar ishlab chiqarishga kirishdi – ba’zilariga mis nanozarralari qo’shilgan, chunki mis antiseptik xususiyatga ega. Bunday niqoblarni 30 martagacha yuvish mumkin.

“Niqoblarni tayyorlash jarayoni suzish kyimlarini ishlab chiqarish jarayoniga o’xshash ekanini tushundik. Ko’p usul va tarkibiy qismlar bir xil”, – deydi dizayner Karla Koletto.

Shu kungacha sex 22 mingdan oshiq nanozarrali niqob va 15 mingdan ziyod tibbiy xalat tayyorladi. Suvga chidamli maxsus qoplama ularning antiseptik xususiyatlarini bir necha kir yuvishdan so’ng ham saqlab qoladi.

“Pandemiya ko’p o’zgarishlarga sabab bo’ldi. Jihoz-uskunalarimizni ijtimoiy masofa qoidalariga muvofiqlashtirdik”, – deydi dizayner.
Natijada Karla Koletto ham biznesni saqlab qoldi, ham ishchilarini ishsizlikdan. Bugunga kelib kompaniya qator xayriya tashkilotlari va tashabbuslar bilan hamkorlik qilmoqda.

“Savdodan tushgan daromadning bir qismini xayriya qilyapmiz”, – deydi tadbirkor ayol.

Xayriya olayotgan tashkilotlardan biri 2011-yilda Yaponiyaning Fukusima shahridagi kuchli zilziladan so’ng tashkil topgan bo’lib, “Moda qizlari insoniyat uchun” deb nomlanadi. U gumanitar tashabbuslar va favqulodda xizmatlar uchun xayriya to’plashni o’ziga maqsad qilgan. Biroq COVID-19 davrida barcha harakatlar tibbiy xizmatchilarga yordam berishga qaratilgan.

“Pul to’plab, sex ishchilariga to’lashga qaror qildik, xalatlarni esa eng muhtoj kasalxonalar va tibbiy muassasalarga tarqatdik”, – deydi tashkilot asoschisi Miki Xigasa.

Karla Kolettoga ko’ra, uning kompaniyasi insonparvarlik harakatlarini susaytirmaydi, shaxsiy himoya vositalarini ishlab chiqarishda davom etadi.

Smartfonlar inson xulqini o’zgartirdi. Hozir ixtirochilar aqlli ko’zoynaklar ustida ishlamoqda. “Google” kompaniyasining olti yil avval bozorga chiqqan ko’zoynagi ommaviylashmadi. Katta-kichik shirkatlar bu boradagi izlanishlarni davom ettirmoqda.

“Atrofimizdagi dunyoni yaxshiroq anglash uchun kelajakda yolg’iz smartfonlar bilan cheklanib qolmaymiz. Hozir biz ana shu kelajakka sarmoya qilyapmiz”, – deydi “Snapchat” ilovasini yaratgan “Snap” kompaniyasi vakili Liz Gudno.

Kaliforniya shtatida asoslangan bu shirkat “Spectacles” ko’zoynaklarining 3-avlodi ustida ishlamoqda. Bunisi oldingilaridan ilgo’rroq bo’lib, ikkita kameraga ega. Ko’zoynak burchaklaridagi kameralar ishlaganida atrofidagi chiroq yonib, videoga 3-D shaklidagi tasvirlarni kiritsa bo’ladi. Masalan, gullarni yoki qushlarni. Bunday videoni bir daqiqagacha yozish mumkin.

Gonkongdagi “Pacific Future” kompaniyasi yaratgan ko’zoynak tematik parkka kirgan odamlarga atrofdagi manzarani yanada xilma-xillashtirish imkonini beradi. Xellouin bayrami paytida bunday ko’zoynak bog’ni yanada qo’rqinchli qiladi.

“Haqiqiy binolar oldida arvohlarni ko’rasiz”, – deydi kompaniya asoschisi Kayen Li.

Xitoy va Malayziyadagi tematik istirohat bog’larida ham shunday ko’zoynaklardan foydalanish mumkin.

Hajmi va og’irligi tufayli ko’zoynaklar 12 yoshdan kattalarga mo’ljallangan.

Xitoyning “Goolton” kompaniyasi yaratgan ko’zoynaklar esa politsiyaga shubha ostidagi shaxslarni aniqlashda yordam beradi.

“Politsiyachi bu shaxs suratini ko’zoynakdagi qora ro’yxatga kiritib, omma orasidan tez topib olishi mumkin”, – deydi kompaniya vakili Sara Jen.

Yuzni aniqlovchi dastur bilan jihozlangan bunday aqlli ko’zoynak tasvirga tushirgan video yoki surat tahlil uchun mutaxassislarga yuboriladi.

Kamera bilan jihozlangan har qanday moslama insonning shaxsiy hayotiga aralashuv deya ko’rilishi mumkin va aynan shu “Google” ko’zoynaklari ommaviylashmaganiga bir sabab bo’ldi. Shunga qaramay, aqqli jihozlarni ishlab chiqarish uchun raqobat kattayu-kichik texnologik kompaniyalar o’rtasida to’xtamayapti.

Kaliforniya shtatining shimoliy hududlari nafaqat iliq iqlimi va sharobi bilan, balki tutunga to’la havosi bilan ham tanilgan. Smog tarkibida azot va oltingugurt oksidi kabi zararli gazlar bo’lib, tumanga o’xshab ketadi. Bunga, asosan, avtomobillardan chiqayotgan chiqindi gazlar sabab bo’lmoqda. Muammoni hal qilishda mana bu kichik granulalar ish berishi mumkin.

“3M” kompaniyasi uy tomlarini yopishda ishlatiluvchi drankalarni fotokatalitik granulalar bilan qoplamoqda. Bu granulalar atmosferadagi qattiq zarralarni ajratib olib, ular bilan reaksiyaga kirishib, zarralarni suvda eriydigan oddiy tuzga aylantiradi. Shudring tushishi yoki yomg’ir yog’ishi bilan tuz yuvilib ketadi.

Biroq bunday ekologik drankalar oddiylaridan qimmatroqdir.

“Havoning ifloslanishiga qarshi kurashuvchi granulalar bor ekan, ulardan foydalanish kerak”, – deydi Jeyms Martines.

Janubiy Kaliforniya universitetining Ekologik salomatlik bo’limi mutaxassisi Ed Avolning aytishicha, granulalar hamon sinovdan o’tmoqda.

“Bu granulalarning kichik, yopiq, aniq, tinch muhitda ishlashi ma’lum, ammo ochiq havoda, katta hududda qanchalik samara berishini hozircha bilmaymiz”, – deydi olim.

“3M” kompaniyasiga ko’ra, mahsulot narxini past ushlab turish uchun har bir yangi tomning besh foizigina fotokatalitik granulalar bilan qoplanmoqda. Bu uch dona daraxtning havoni tozalash quvvatiga teng. Bir qaraganda bu ko’p emas, ammo Kaliforniyadagi hamma uylarning tomi shunday bo’lsa, shtat havosi ancha tozalanishi mumkin.

Yaqin kelajakda qurilishda, asosan, robotlar ishlaydi. Masalan, yarim avtomatlashgan g’isht qo’yuvchi mana bu mashinani olaylik. “Berich Meysonri” kompaniyasi yaratgan robot bir kunda 3000 tagacha g’isht qo’yadi.

“Sifatni yo’qotmagan holda samaradorlikni oshirmoqchi bo’ldik”, – deydi kompaniya prezidenti Todd Berich.

Yoki 20 daqiqa ichida havodan 36 gektar maydonni 3-D tasvirga tushiruvchi dronni olaylik. Inson bu ishni kuni bilan qiladi. Yaqin kelajakda qurilish kompaniyalari robotlar yordamida katta ishlarni qisqa vaqt ichida bajaradigan bo’ladi.

Avtomatlashgan buldozer yana bir yangilik. Ixtirochi Maykl Chuyning aytishicha, qurilishga barcha robotlarni jalb qilish lozim.

“Mashinalar odamlarning ishini qiladigan bo’lsa, odamlar boshqa ishlarga o’tishi kerak”, – deydi u.