Alisher Navoiyning Hirotdagi qabri

So’nggi paytda o’zbeklar hayotiga doir umidli xabarlar Afg’onistondan kela boshladi. Hirotda hazrat Alisher Navoiyning ochiq qolgan mozori qayta ta‘mirdan chiqarildi. Shibirg’onda esa o’zbek tilida uzluksiz televideniya ish boshlagan.

Bu nafaqat O’zbekiston, balki mintaqa va tashqaridagi o’zbeklar uchun ham quvonchli xabar. Ayniqsa, mintaqaning aksariyat davlatlarida o’zbeklarning haq-huquqlari cheklanib borayotgan bir paytda.

Navoiy qabri uzoq vaqt qarovsiz yotdi. Hazrat timsolining O’zbekiston uchun katta ahamiyatga ega ekani shubhasiz. Uning qarovsiz qolgan qabridan xabardor har bir o’zbek ojizlik va alam tuyib kelgani tayin edi.

Qabr ta’mirdan chiqqach, barcha qatori o’zbek hukumati ham yengil tin olgan bo’lsa ajabmas. Tadbirdan emas, balki Navoiy qabri xarobligini ko’rgan har kimning O’zbekiston hukumatidan hafsalasi pir bo’lishini yaxshi anglagani uchun.

Xullas, nima bo’lganda ham, tiklash maqsadida buzilgan sag’ana sakkiz yil o’tib qayta obodonlashtirildi. Hazrat Navoiy xotirasiga ko’rsatilgan bu samimiy ehtiromda afg’onistonlik oddiy o’zbeklar hissasi ham borligi odamni xursand qiladi.

Afsus, Navoiy g’azallariga yuzlab muxammas bog’langan, sharh yozilgan O’zbekistonda bu borada biror sas chiqmadi. O’zbek hukumati hatto Navoiy maqbarasi ochilishida ishtirok etishga-da yaramadi.

Xalqimizning sevimli shoirlaridan biri Xurshid Davron quyidagi satrlarini o’tgan asrning 80- yillarida yozgan:

Kechib o’tsam Amudaryoni
Hilol bilan birga barobar,
Kechib o’tsam qadim dunyoni
Va Hirotga kirsam tongotar…

U yog’ini qilmam tasavvur,
Yig’i qisar ko’ksimni biran,
Yashayapman qabringiz bir qur
Ko’rib o’lmoq niyati bilan….

Oradan 30 yildan ko’proq vaqt o’tdi. Xurshid Davron hazrat qabrini ziyorat qilishga ehtimol muyassar bo’lgandir, ehtimol yo’qdir. Ammo she’rdagi voqelik o’zgarmagan. Millatning aksariyati Navoiy qabri qay ahvoldaligidan xabarsiz o‘sdi, xabardorlar esa bu haqda ochiq gapirishga jazm etmadi.

Navoiyning O’zbekistondagi nufuzi va uning xaroba qabri o’rtasidagi taqqos tubanga cho’kayotgan milliy ruhiyat timsoliga o’xshaydi.

Yodimda, Toshkentda kechgan suhbatlardan birida bir shoir do’stimiz, „O’zbeklar uchun umid Afg’oniston tomondan keladi, chunki Hazratning qabri Afg’onistonda“, deb hayratlantirgandi. Vaholanki, suhbat Navoiy haqida emas, milliy ruhiyat haqida ketayotgan edi.

Darhaqiqat, Navoiyda bizga bolaligimizdan uqtirib kelingan daholikdan tashqari boshqa, oddiy bir ulug’lik, tilsim bor. Novoiyga biroz yaqinlashgan odam bu tilsimni sezadi. Ehtimol, shuning uchundir, do’stim ruhiy tayanchni shu tilsimda ko’rgan.

Har holda hazrat Navoiy, shunchaki, xotirlashga muhtoj emas. Navoiy insonning ruhiy ehtiyojini shakllantiruvchi tilsim. Shoir maqbarasining qayta ochilishi shu ehtiyojdan umid beradi.

Albatta, mohiyat O’zbekiston hukumati rejalagandek maqbaraning hashamatli bo’lishi yoki bo’lmasligida emas. Agar ehtirom samimiy bo’lganida, Toshkentdagilar o’zlari buzgan maqbarani hech bo’lmaganda qayta tiklashi, Navoiy ruhini ulug’ bilgan xalq oldida nega bu muqaddas qabrning sakkiz yil qarovsiz yotgani haqida bir og’iz izoh berishi mumkin edi…

Hirotdagi Navoiy maqbarasining buzib tashlangandan keyingi ko’rinishi

 

So’nggi paytda Afg’onistondagi o’zbeklarning milliy qadr-qimmatini tiklashdagi qadamlari qat‘iylashgan, bu rostdan umidli. Afg’onistonlik ziyolilar bir paytlar madaniy qadriyatlarni tiklash jarayonida O’zbekiston hukumati yordamiga umid bog’lagan bo’lsa, hozir bu umidning oqlanmasligiga ishonchlari ortgan.

Ehtimol, aynan shunday ishonchga kelish afg’onistonlik o’zbeklar uchun o’z haqlarini tiklay boshlashdagi muhum tayanch bo’lgandir. Bas, shunday ekan, qanchalik mavhum ko’rinmasin, nafaqat O’zbekiston, balki mintaqa o’zbeklari uchun ham umid shamollarining Afg’oniston tomondan esayotgani mubolag’a emasdek.

Malik Mansur, Germaniya