Janubiy Qirg’iziston: barhayot obidalar

Posted November 5th, 2014 at 10:55 am (UTC-4)
Leave a comment

Qirg’izistonning O’sh shahri o’rtasida qad ko’targan Sulaymon tog’i (yoki Taxti Sulaymon) bir necha yil muqaddam “UNESCO”ning muhofaza qilinuvchi obidalari ro’yxatiga kiritilgan.

Azaldan qadamjo sanalib kelgan Taxti Sulaymon hozirda Milliy tarixiy-arxeologik muzey-qo’riqxona tarkibiga kiradi. Mahalliy mutaxassislarning aytishicha, tog’ va uning atrofida 60 obida mavjud bo’lib, barchasi muhofazaga olingan. Aytaylik, XVI asrda qurilgan Rovot Abdullaxon masjidi (ta’mirdan so’ng) hozirgacha faoliyat ko’rsatib kelmoqda. O’rta asrlarda barpo etilgan Boburshoh hujrasi o’tgan asr oxirida qayta tiklangan. Asaf ibn Burhiya maqbarasi (ХVII-ХVIII asr) o’sha davr me’morchiligi namunalaridan hisoblanadi.

Asrimiz boshida mahalliy arxeologlar tog’ yonbag’riga XII asrga oid hammom qoldiqlarini topiishdi. Qazilma joyi ochiq osmon ostidagi muzeyga aylantirilgan.

Sulaymon tog’ida yuzlab nodir petrogliflar – toshga bitilgan qadim tasvirlar – saqlanib qolgan.

Bunday yozuvlar va tasvirlar Novqatning Sahoba (bitiklar), Aravonning Duldul ota (mashhur Farg’ona arg’umoqlari tasvirlari) ziyoratgohlarida ham mavjud.

Sayohatlar xaritalarida Qoraxoniylar davri obidalari (O’zgan shahri, XI-XII asr minora va maqbaralari), Olabuqa tumanidagi Shoh Fozil maqbarasi, qator ibodatxonalar, jumladan, O’shdagi pravoslav cherkovini (1904-1910-yillarga qurilgan) ham ko’rish mumkin.

Mutaxassislarga ko’ra, Qirg’iziston mustaqilligining dastlabki o’n yilida tarixiy, madaniy obidalarga davlat va jamiyat e’tibori keskin kuchaygan bo’lib, endilikda ma’lum susayish sezilmoqda. Obidalarni saqlash, ta’mirlash, tegishli ma’rifiy va boshqa tadbirlar uchun yetarli mablag’ ajratilmayotgani aytiladi.

Quyida ushbu yodgorliklar aks etgan suratlarni e’tiboringizga havola etamiz.

Matn va suratlar muallifi Muhiddin Zarif

DSC01154

Bobur maqbarasi, O’rta asrlar yodgorligi, qayta tiklangan, O’sh, Sulaymon to’gi.

Read the rest of this entry »

Leave a comment
Posted in Qirg'iziston

Tojikiston va AQSh yoshlarini san’at birlashtirmoqda

Posted October 27th, 2014 at 12:51 pm (UTC-4)
Leave a comment

Keyingi yillarda Tojikistonning  Amerika Qo’shma Shtatlari bilan hamkorligi turli sohalarda tobora rivojlanib bormoqda. Jumladan, AQShning Dushanbedagi elchixonasi Tojikistonda qator lohihalarni amalga oshirib kelmoqda.

Ijtimoiy,  harbiy,  maorif, sog’liqni saqlash, huquqiy va madaniy sohalarni o’z ichga olgan keng qamrovli loyihalar qiymati yiliga bir necha million dollarni tashkil etadi.

Amerikaning Dushanbedagi elchixonasi Tojikistonda tashkil etgan navbatdagi madaniy loyiha ham mahalliy yoshlarga juda ma’qul keldi.

Elchixona ko’magida mamlakat shimoli – Xo’jandda tashkil etilgan “Amerika burchagi” rahbari Madina Po’latovanng aytishicha, faqat shu yilning o’zidagina So’g’d viloyatida AQShning turli shtatlaridan yuzga  yaqin bir qancha soha mutaxasislari markazda mehmon bo’lishgan.

Shu oyda Tojikistonda Texas shtatidan “Navikoro” breyk raqs guruhi mehmon bo’lib, poytaxtdan tashqari Xo’jand va Isfara shaharlarida madaniy tadbirlar, qiziqarli o’yin va uchrashuvlar, konsert dasturlari o’tkazishdi.

Xo’jandda tojik yoshlari orasidan  ko’plab do’stlar orttirgan Amerikalik mehmon, raqs ustasi Kris Tomas aytadiki, san’at sarhad bilmaydi va o’zaro do’stlik, hamjihatlikda katta rol o’ynaydi.

“Xo’jandda ajoyib xalq bilan muloqotda bo’ldim, yoshlarning quvnoqligi, aholining mehmonnavozligi, yoshu-qari raqsga birdek qiziqishi meni shodlantirdi, taassurotlarim bir olam, qizaloq Farangisdan tojikcha raqsni o’rganib ham oldim”, – deydi Andijon  do’ppisini kiygan “Navikoro” zamonaviy  raqs guruhi a’zosi Cortni Ned.

Tojikistondagi “Amerika burchak”larida mahalliy yoshlarga breyk dansdan saboq bergan raqs ustalari  tojik yoshlarining  amerikaliklardan qolishmay zamonaviy raqs tushishlaridan hayratlanganlarini yashirishmadi.

AQSh va Tojikiston o’rtasida o’quvchilarni  o’zaro  almashlash lohihasi dasturida bir necha Amerika shaharlarida bo’lgan Davron Hojiev  “Navikoro” guruhining Xo’janddagi “Markazi Javonon” qasrida qilgan chiqishlari juda qiziqarli bo’lganini,  tomoshabinlar sahnani to’ldirganini ta’kidlaydi.

“Amerikalik do’stlarimiz bizlarni tortinmaslikka, sahnada erkin o’ynashga  da’vat etib, tomoshabinlarga yangicha kayfiyat baxsh etdi, hamsaboqlarim ularning samimiyligidan xursand. Tadbir bo’lsa, mana shunday tashkil etilsa”,- deydi u.

O’z navbatida amerikalik mehmonlar ham Tojikistonda  o’zlari kutmagan ko’rinishlardan hayratdaligini yashirmaydi.

“Bech yashar qizaloq Farangisning opasidan o’rgangan murakkab raqs  harakatlaridan og’zimiz ochilib qoldi”,- deydi amerikalik guruhning video-kamera bo’yicha mutaxassisi Ardren Benarides.

AQSh elchixonasidan texaslik mehmonlarga hamroh bo’lgan Mahmudjon Naimovning bildirishicha, Tojikistonda amerikaliklar tomonidan kelajakda  bir qator yangi dasturlar amalga oshiriladi.

Quyida Xo’jandda o’tgan tadbir davomida olingan suratlarni e’tiboringizga havola qilamiz.

Matn va suratlar muallifi Ravshan Shams.

Amerikaning Taxas shtatidan Khujandda mehmon bo'lgan ''HAVIKORO'' raqs ansambli ishtirokchilari chiqish oldidanRead the rest of this entry »

Leave a comment
Posted in Tojikiston

Almati – tog’lar bag’ridagi mag’rur, qimmat va xushmanzara metropolis

Posted October 6th, 2014 at 12:55 am (UTC-4)
1 comment

Qozog‘istonga Bishkekdan mashinada bordim. Chegaradan o‘tish osonlashibdi. Uch soatlik yo‘l, tirband ko’chalarda tiqilib qolmasangiz. Almati mintaqaviy markazga aylangan. Qimmat. Muomala ham shunga yarasha. Shahar Qozog‘iston timsoli, o‘ziga ishonchi baland. 2022-yilgi Qishki Olimpiadaga mezbonlik qiladimi-yo’qmi, buni kelasi yil yozda bilamiz.

BISHKEKDAK ALMATI TOMON: VIKTOR VA MEN

Chegaradan o’tish dunyoning qayerida bo’lmasin, yurakni biroz bo’lsa-da taka-puka qiladigan jarayon. Qirg’iziston poytaxti Bishkekdan mashinada bir soatcha yurib, Qozog’iston chegarasiga yetib keldim. Qorasuv (Karasu) tekshiruv punkti.

Men o’zim tekshiruvdan 10 daqiqada o’tdim. Navbatsiz navbatda turib va chegara xizmatchisining biror bir so’zini eshitmay. Qirg’izistonda ham, Qozog’istonda ham qayerga bormay, navbatda turish madaniyati hali ham rivojlanmaganiga guvoh bo’ldim. Chegarada yaxshiyam odam ko’p emas ekan. Hujjatlarimni tekshirgan zobit ayol menga bir qaradi xolos, boshqa hech gap yo’q. Skanerdan bir zumda o’tdim. U yerdagi tekshiruvchi ham pasportimga nazar tashlab, ikki og’izgina so’z aytdi xolos: “Iz Ameriki, da? Imamova!” Jilmayib pasportimni qaytib oldimda, sumkamni ko’tarib, eshikdan chiqdim.

Qarshimda dashtlik – Jambul viloyati. Haydovchi mashinasi bilan o’tishini 15 minutcha kutdim. Mendan sal oldin chiqqan bolali oilani gapga tutdim. Bishkeklik o’zbeklar ekan, Qozog’istondagi qarindoshlarinikiga kelishayapti.

– Tez-tez borib turasizlarmi?

– Unchalik emas, yilda bir necha marta.

– Qiyin emasmi bu yerdan o’tish odatda?

– Odatda oson, lekin ba’zida favqulodda sabablarga ko’ra deb yopib qo’yishgan yoki qattiq tekshirgan paytlar bo’ladi. O’rganib ketganmiz.

IMG_0669

DSCN7722DSCN7731

Yo’lga tushamiz. Oltin rangda tovlanayotgan tekisliklar, uzoqda esa tog’lar. Haydovchim Viktor juda qiziquvchan, ochiqqina rus yigiti. Baland bo’yli, kelishgan, istarasi issiq. Yaxshigina kiyingan. Gap so’zi ham joyida. Bishkekda tug’ilib o’sgan ekan. Rossiyaga borib ishlab kelishini aytadi, lekin “vatanim Qirg’iziston” deydi. Otasining kirakashlik biznesi bor ekan, uzoq yo’lga qatnaydigan. “Sizni Almatiga tashlab, u yerdan boshqa odam bilan qaytaman”, – deydi Viktor. Bishkekdagi do’stim haydovchimning tasini tanigani uchun menga arzonroqqa ko’nishibdi. Yigit buni menga eslatib, odatda 40 dollar emas, $50, deydi. Kulamiz. Men ham bo’sh kelmayman. Bilishimcha, deyman haydovchiga, Bishkekdan Almatiga 2-3 kishi odatda 80 dollarga boradi. Haqni odam boshiga emas, butun mashina uchun to’laysiz.

Viktor orzulari haqida gapira boshlaydi. Ulardan biri Amerikaga borib, mashina sotib olish. “Jeep” xarid qilish dardida yurganmish. Mendan avtomobil narxlari va mashina bozori haqida so’raydi. Taxminiy baholarni aytaman. To’g’risi umrimda biror marta mashina sotib olgan odam emasman, ko’p haydamayman ham. Lekin haydovchilik guvohnomam bor. Viktor uni ko’rgisi keladi. Ikki qo’li rulda tezgina kartochkamga nazar tashlab oladi. Amerikada haydovchilik guvohnomasi asosiy hujjat ekani, pasport faqat chet elga chiqqanda ishlatilishi, yo’l harakati qoidalari va talablar haqida so’zlab beraman. Qarshimizda qirlar, ikki yon esa tekislik. Odam zoti ko’rinmaydi.

– Yana qancha yuramiz?

– Bir yarim soatcha.

– Yevraziya degan to’xtash joyi bor, kafe bor, to’xtaymizmi?

– Mayli.

10 minutlarda kattagina, ozoda bekatdamiz. Yuk mashinalarga to’la. Hojatxona qidiraman. U yer ham ancha toza, zamonaviy emas, lekin chidasa bo’ladigan darajada. Chiqishim bilanoq haydovchini qidiraman. Orqadan kimdir “devushkaaaa!” deb hayqirayapti.

O’girilib qarasam, tualet eshigi yonida semiz, qovoqlari osilgan qozoq ayoli.

– Haqni kim to’laydi?

– Voy, to’lash kerakmidi? Uzr, qancha?

– Mana yozilgan, o’qing!

– Qozoq tenge yo’q oldimda. Dollar yo qirg’iz somi?

– 10 som!

Jahldor ayoldan qutulganimga shukur qilib, haydovchini izlashga tushaman. Viktor esa bir necha qadam narida meni tomosha qilib turgan ekan.

– Yordamga boray dedim, o’zingiz epladingiz.

– Hojatxonalar pullik ekani yodimdan chiqibdi!

Haydovchim turk kafesida o’tirib, yarim soat doner yeydi. Men esa sabrsizligimdan butun atrofni aylanib, suratga olib chiqaman.

Yo’ldamiz… Kichik qishloqlar, o’tovlar, poda, ekinzorlar, qabristonlar… Ko’z oldingizda bir zumda paydo bo’ladi-yu, yana g’oyib bo’ladi.

Bilamanki, Almati viloyati uch viloyat bilan qo’shni – Jambul, Qarang’anda va Sharqiy Qozog’iston. “Google” ga ko’ra, hali ham Jambuldamiz.

Uzoqdagi tog’larga qarab, xayolga botaman… Yo’llar tekis. Viktor bir maromda haydayapti.

To’satdan haydovchi savolga tuta boshlaydi:

– Eringiz nima ish qiladi?

– Erim yo’q, turmush qurmaganman.

– Nega, oila qurish kerak axir… Bola kerak.

– O’zingiz oilalimisiz?

– Yo’q, lekin uchta farzandim bor.

– E, qoyil. Oilasiz uchta bolali odam menga maslahat berayapti!

– Men uch ayolni baxtli qila olgan erkakman.

– Ular qayerda?

– Hammasi Bishkekda.

– Yoshingiz nechada?

– 26.

O’yga tolaman. Har bir insonning turmushi o’ziga xos bir kitob. Baxtning me’yori yo’q bu dunyoda. Hayotni hammamiz turlicha ko’ramiz, tushunamiz. Nikoh, turmush, muhabbat va baxt haqida Viktor bilan gapimiz tugamaydi. Dunyoqarashlarimiz turlicha ekani tayin.

– Kelajakda Rossiyaga butunlay ko’chib ketmoqchiman. Militsiyaga ishga kirmoqchiman.

– Boyagina Qirg’iziston mening vatanim degan edingizku? Bishkekdan yaxhsi joy yo’q, dedingizku?

– Qarang-a, jurnalist, har bir so’zimni eslab qolib, so’roq qilayapsizmi?

– Ha, aytilgan gap – otilgan o’q.

– Menga oila va bola haqida aql o’rgatayapsiz, o’zingiz esa “uch farzandim qoladi, men Rossiyaga ketaman” deysiz.

– Onalari bormaydi-da men bilan.

Kulaman. Bahonani qarang.

– Hazil emas, borishmaydi rosti. Ularga bola kerak, vaqti-vaqti bilan bozor qilib keladigan erkak kerak. Bola uchun to’lasam, sovg’a-salom yuborib tursam bo’ldi.

– Tarbiya-chi?

– Bolalar hali juda yosh. Tarbiya payti kelganda, ularni olib ketaman.

Bu gaplar esa yanada ko’proq savol tug’diradi. Qizg’in munozaraga berilamiz.

– O’zi qayerliksiz?

– O’zbekistondan.

– Rostdan? Sizni o’zbek deb o’ylamagan bo’lardim.

– Nega? O’zbekistonda bo’lganmisiz?

– Yo’q, lekin men biladigan o’zbeklar boshqacha.

– Qanaqa?

– Uyg’ur do’stlarim ko’p. Sizlar birsizlarku, to’g’rimi?

Suhbatimizning yana bir qaynoq pallasi boshlanadi. O’zbeklar kim, uyg’urlar kim, oramizdagi yaqinlik, madaniy tushunchalar… Viktor Bishkek va Almatidagi uyg’ur tanishlarining bizneslari haqida gapirib beradi.

Soat kechki oltilarga yaqin uzoqdan Almati ko’rina boshlaydi. Tog’ bag’ridagi zamonaviy shahar. Almati juda qimmat, deya eslatadi Viktor, Bishkek uning oldida juda arzon.

Yo’lga chiqqanimizga uch soat bo’libdi, Almatiga kirib borayapmiz. Yo’llar tirband. Hafta oxiri, buning ustiga yoz, dam olish payti. Ketma-ket bozorlar, yuk ko’targan odamlar, yuk ortilgan mashinalar, baqir-chaqir.

Kech yetti yarimlarda nihoyat mehmonxonamga yetib kelamiz. Viktor men bilan uzoq, iliq xayrlashadi. Mazmunli suhbat, ochiq muloqot va eng muhimi, samimiyat uchun minnatdorchilik bildiradi. “Sizga ham rahmat”, – deyman. Qiziq, deyman unga, aslida ikkimiz ham Markaziy Osiyo farzandimiz. To’rt soat oldingina xizmat yuzasidan tanishdik. Lekin hozir xuddi bir-birimizni yaqindan bilib olgandekmiz. Nimalar haqida gaplashmadik o’zi?! Balki Viktorning har bir so’zi haqiqat emasdir, ammo buning ahamiyati yo’q, deyman o’zimga. Muhimi, yo’lim bexatar va rejadagidek kechdi. Haydovchim xizmatini qildi, olgan pulini oqladi.

DSCN7891

DSCN8005ALMATI YOKI OLMA-OTA? (FOTO ALBOM – FACEBOOK)

Shahardagi ilk muloqotim shu haqda… Italyan restoranida o’tiribman. Xuddi Amerikada har qadamda uchraydigan italyan taomlariga to’ymagan odamdek… Xizmat yomonmas. Ofitsiant har ikki minutda oldingizda. Iltimos, yeyishga qo’ying, degingiz keladi. Menyuga qarab, ajablanadi odam. Oddiy salat 10 dollar. Bunaqa qimmat restoranlar ko’pmi? Juda ko’p, deydi shu yerda yashaydigan do’stim. Shaharda pul bor. Ko’nglingiz ne istasa, uni qondirishga qodir restoran, kafe va barlar mavjud.

Ikki kishi 60 dollarga ovqatlanibmiz. Amerikadan farqi yo’q.

1 dollar – 181 tenge. O’rtacha oylik – 120-125 ming tenge. 650-680 dollar.

Tunda shaharni aylanamiz. Zamonaviy musiqa quloqqa chalinadi. Ko’chalar yasanib olgan yoshlarga to’la. Did yomon emas, deyman hamrohimga. Almatida yo’q odamning o’zi yo’q, deydi u.

Birinchidan shahar mintaqaning biznes markazi. Markaziy Osiyoda ishlayotgan deyarli har bir xalqaro kompaniya bu yerda o’z filialiga ega, aksariyat hollarda vakolatxona shu yerda. Xizmatchilar ham turli davlatlardan. Qo’shni respublikalardan yollangan odamlar ham Almatiga ko’chib keladi. Buning ustiga universitet va institutlar ko’p.

Haqiqatan qayerga bormang, avvalo qo’shni davlatlardan kelganlarni ko’rasiz – qirg’zlar, o’zbeklar, tojiklar va turkmanlar. Ingliz va rus tilini bilmaydigan odamni uchratmadim, juda bo’lmasa, oddiy muloqotni eplaydi.

Shaharda menga bir narsani obdon uqtirishdi. Bu yer Alma-Ata emas, Almati (Алматы). O’zbek tilida Olma-Ota deymiz. Lekin buni ham to’g’rilashdi – rasman Almati.

Bu nom tarixi azaldan bahsli mavzu. Ikki teoriya bor: birinchisi, o’rta asrlarda bu yerda Almatu degan qabila yashagan; ikkinchisi esa Alma Ata – “olmalarning otasi”. Bu yerlar olmalari bilan mashhur bo’lgan. Men bilan gaplashgan qozoqlarning birortasi yuqoridagi taxminlar yuzasidan yakdil emas. Muhimi, shahar bor va uning bugungi oti – Almati.

Qizig’i, 19-asr o’rtalarida bu yerlar rus bosqinchilari tomonidan “Verniy” (Верный) deb atalgan. Strategik markaz hisoblangan bu hududga keyinchalik Almatinsk degan nom ham berilgan. Sovet davrida, aniqrog’i 1921-yildan boshlab esa Alma-Ata bo’lgan. 20-asr boshida bitkazilgan pravoslav cherkovi, Jenkov sobori, hali ham ochiq. Yog’ochdan ishlangan bejirim imorat.

DSCN8411

20-asr boshida bitkazilgan pravoslav cherkovi, Jenkov sobori, hali ham ochiq. Yog’ochdan qurilgan.

 

1997-yilgacha Almati Qozog’iston poytaxti edi. Hozirda unga janubiy markaz sifatida qarashadi. Poytaxt – shimoldagi Ostona. Biroq Almati hamon Qozog’istonning yuragi. Eng yirik shaharda aholi bir yarim million atrofida. Rasmiy ma’lumotlarga ko’ra, ularning yarmidan ko’pi qozoqlar, 33 foizdan oshig’i esa ruslar, 5 foizi uyg’urlar, 2 foizga yaqini koreyslar, tatarlar 2 foiz atrofida, ukrainlar ham 2  foiz.

DSCN8324

DSCN8040DSCN8085DSCN7911DSCN7926DSCN7989DSCN8322DSCN8047Metro bor lekin uncha uzoqqa yetmas ekan. Avtobuslar yoqdi, oddiy va zamonaviy, bir tartibda, vaqtida yuradi.

Ko’chalar toza, tekis. Bishkekning o’nqir-cho’nqir yo’llaridan keyin Almati bag’oyat qulay va obod ko’rindi.

Shahar Sovet arxitekturasi va zamonaviy me’morchilik qorishmasi. Ayrim jihatlari bilan Toshkentni eslatdi. Keng va ko’rkam ko’chalar, xiyobonlar, o’ziga xos savlati bor, dabdabali.

Turar joy sifatida 1960, 70 va 80-yillarda qurilgan baland beton uylar yoniga tushgan yangi imoratlar bu eski majmualarga ham ko’rk bergandek. Bir-birini qiziqroq qilib ko’rsatadi. Lekin eski uylar baribir eski. Boshdan oyoq ta’mirlash kerak. Markazdan bir xonali uyni 40-50 ming dollarga olasiz va yana kamida 10-20 ming dollarga remont qilasiz. Balkonga chiqsangiz, manzara ko’zni qamashtiradi. Ko’m-ko’k tog’lar, cheksiz go’zallik.

IMG_3163

MEDEU, CHIMBULOQ – 2022-YILGI QISHKI OLIMPIADA?

Avtobusga o’tirib, Medeu vodiysiga yo’l olaman. Bir kunimni o’sha tog’lar bag’rida o’tkazay. Almatidan yarim soatcha yo’l. Dengiz sathidan salkam 1700 metr balandlikdagi go’sha.

Medeu vodiysida chang’i uchadigan majmua joylashgan. Sovet davrida qurilgan inshoot bugun yangilangan, takomillashgan. Jahondagi “eng baland katok” ham shu yerda. 2015-yilning yozida Xalqaro Olimpiya qo’mitasi 2022-yilgi Qishki Olimpiadani o’tkazish uchun yo Almati yo Pekinni tanlaydi. Qozog’iston yutsa, Medeu yanada kengayishi, o’nlab yangi komplekslar qurilishi turgan gap. Olamshumul sport o’yinlariga mezbonlik qilish albatta bir necha millard dollarga tushadi. Lekin qozoqlarning o’ziga ishonchi baland.

Medeu vodiysi yozda ham juda gavjum. Xorijlik sayyohlar, ayniqsa ruslar ko’p. Alpinistlar, oilasi bilan turistlar, mahalliy odamlar.

Medeudan sal balandroqda, ya’ni dengiz sathidan 2200 balandlikda Chimbuloq cho’qqisi bor. U yerdagi dam olish markaziga kanat yo’li (funikulyor) bilan chiqasiz. Birinchi bekatda katta restoran va kafelar, tabiatdan lazzatlanib, o’tiradigan choyxonalar. Ikkinchi bekat esa cho’qqiga eng yaqin joy. Qorli tog’lar yonidasiz. Salqin havo etni jimirlatadi. Sovuq shamol yeladi. Tyan Shan tog’larining shimoliy qismi. Qozoqlar bu tizmalarni Ile Alatau deb atashadi.

Tog’dan kun botishida qaytib, do’stlar bilan o’zbek restoranida o’tiramiz. “Tyubeteyka” degan choyxona. U ham arzon emas. Xorijliklar bilan gavjum.

IMG_3199

IMG_0853IMG_0861IMG_3266IMG_3217IMG_3118IMG_0843IMG_0842IMG_0837BOZOR VA MUOMALA

Ertasiga ertalabdan bozorlarni ko’rgim keladi. Tanishim “Yashil bozor” ga yetaklaydi. Hamma borarmish u yerga. Ochig’i, menda bu bozor u qadar katta taassurot qoldirmadi. Uncha katta emas. Hididan qassobxonaga o’xshaydi. Mevalarning oldiga borsangiz ham go’shtning hidi, ziravorlarning oldida ham shu. Go’shtni alohida joyda sotish kerak. Tanishim kuladi: “Odamlar o’rganib ketgan, sizga boshqacha tuyulayapti”. Boshqa bozorlarga o’tamiz. Mahsulotlar asosan Xitoydan. Mahalliy ishlab chiqarilgan narsalar kam.

Pul almashtiradigan joyga kirsak, muomala juda qo’pol. Dollarimni uni sanayotgan xo’mraygan rus boboy changalidan qaytib olamanda, ikkinchi butkaga kiraman. U yerda o’tirgan odamning ham qovog’idan qor yog’adi. Kerak emas, deb chiqib ketaman. Muomalada gap ko’p. Xizmat uchun pul to’lasak axir, nima uchun ularning g’azabiga chidashimiz kerak?

DSCN8459DSCN8450DSCN8447DSCN7941

Kayfiyatim sal keyin istirohat bog’larida ko’tariladi. Rang-barang bog’lari bilan Almati, bir so’z bilan aytganda, guliston.

Yodgorliklarning ko’pi Sovet davridan qolgan, yangilari esa bugungi siyosatni ulug’laydi.

Ko’chalarda agar sizga prezident Nursulton Nazarboyevning o’zi qarab turmagan bo’lsa, uning so’zlari, iqtiboslari hamroh.

Qirg’izistonda buni ko’rmaysiz. Tinchlik va totuvlikka undovchi shiorlarni hisobga olmasak, bu o’lkada siyosatchilarni unday ulug’lash odat tusidan chiqqan. Qozog’istonda esa hatto Almati aeroportida ham prezident sizga jilmayib qarab turadi.

Bu mening shaxsiy ta’tilim edi. Dam ham oldim, bir dunyo bilim ham. Qirg’iziston, xususan Bishkek, O’sh va Jalol-Obod taassurotlari haqidagi bloglarimni ham o’qidingiz yoki o’qiysiz degan umiddaman.

Amerikaga cheksiz quvonch va ilhom bilan qaytdim. Juda ko’p odamlar bilan uchrashdim, gaplashdim. Siyosat, huquq va qonun, biznes va iqtisod, ilm-fan, moda va hokazo. Titkilanmagan mavzu qolmadi. Lekin eng bebaho damlar bu oddiy insonlar bilan kutilmagan muloqotlar.

IMG_0928IMG_0996IMG_3169

Almatidan Bishkekda samolyotda qaytdim. Ostona havo yo’llarida. Yarim soatlik reys. Almati aeroporti katta emas, shinam. Parvozga hozirlanar ekanmiz, samolyot derazasidan ko’rinayotgan manzaraga toymayman. Moviy tog’lar… Beixtiyor meni aeroportga olib kelgan haydovchining so’zlarini eslayman. Xushchaqchaq mesxeti turk otaxon menga shahrini maqtar ekan, faxr bilan shunday deydi: “Kimning bu yerdan ketgisi keladi? Almatida tug’ilganman. Shu yerda o’laman. Onam meni shu tog’larga qarab tuqqan. Meni ham onamdek shu tog’lar bag’riga ko’mishadi. 70 ga chiqayapman, manzaradan haliyam har dam lazzatlanaman. Pul bugun bor, ertaga yo’q. Bu go’zallik esa hamisha shu yerda”.

Navbahor Imamova

Almati, Qozog’iston

Avgust, 2014

1 comment
Tags: , , , , , , , , , , ,
Posted in Foto, Qozog'iston, Turli xil

Tojikistondagi yagona o’zbek musiqali drama teatri 80 yoshda

Posted September 27th, 2014 at 2:19 pm (UTC-4)
Leave a comment

Shukur Burhonov nomidagi Nov o'zbek musiqali drama teatri binosi

Shukur Burhonov nomidagi Nov o’zbek musiqali drama teatri binosi

Shukur Burhonov nomidagi Tojikistondagi yagona o’zbek musiqali drama teatri tarixi qariyib yuz yilga borib taqaladi.

Bundan 95 yil muqaddam, o’tgan asrning yigirmanchi yillari o’rtasida o’sha vaqtlarda O’zbekiston hududida bo’lgan “Qizil Putilov” kolxozi raisi Qoripo’lat Rahmatboyev va san’at shaydosi Do’stmat Husainovlar maslahatlashib, havaskorlik to’garagi tashkil etishga qaror qiladilar.
O’zbek sozandasi Otabobo Boboyev va cholg’uchi, xalq hofizi  G’aniqori Husainovlar yangi ijodiy jamoa tashkili mas’ullari bo’lib,  Qo’qondan Parzixon G’oziyeva, Andijondan Shamsi Rasulov va Butaxon Shodiyevalarni, Farg’onadan Xosiyatxon Turaboyeva, Rayimjon Salimov hamda Umarjon To’raboyevlarni Nov badiiy havaskorlari jamoasiga olib keshadi.

1934-yilga kelib havaskorlar jamoasi xalq teatri bo’lib to’la shakllanadi. Ijodiy jamoaning san’atkor hofiz va cholg’uchilari soni yigirmadan ortadi.

Bundan 80 yil muqaddam teatr  jamoasining asosiy faoliyati “Halima” va   “Gulsara” spektakllarini sahnalashtirish va el orasida konsert dasturlarini o’tkazishdan iborat bo’lgan.  Markaziy Osiyoning  besh jumhuriyatidagi shahar va chekka qishloqlarga muntazam ijodiy safarlar uyushtirib turilgan.

O’tgan asrning o’rtalariga kelib Nov nohiyasidagi o’zek musiqali drama teatrida Oyxon Yoqubova, Mirzo Pardayev, Usmonjon Siddiqov, Xosiyatxon Ne’matova, Po’latjon Elmurodov,  Maqsadxon Toshxonova, Botir Alimatov singari xalq hofizlari butun Markaziy Osiyo bo’ylab dovruq qozonadi.

60-yillarda turkman dramaturgi Nazar Geldining “Maqtanchoq”, Dilbarning “Umrzoqning ishi” pyesalari sahnalashtirilgan bo’lsa, keyingi yillarda  Komil Yashinning “Nurxon”, Hamzaning “Maysaraning ishi”, Ismoil Akromovning “Adolat”, Siddiqiyning “Umid uyi” dramalari teatr sahnasiga olib chiqildi.

Jamoa ishini jonlantirish uchun Toshkentdan maxsus taklif etilgan yahudiy Yoqubjon Moshoyev  teatr va rassomchilik oliygohini tugatgan, sohaning  yetuk mutaxassisi edi.

Yoqubjon aka o’z ishining jonkuyari bo’lish bilan birga ajoyib inson edilar, deb eslaydi u haqda Tojikistonda xizmat ko’rsatgan artist Tojiniso Niyozova.

«Moshoyev har qanday byurokratchilik, sahnaga yot ko’rinishlarga qattiq qarshilik ko’rsatib, teatr faoliyatini ancha jonlantirdi. Ammo uning prinsipialligi va o’z ishiga puxtaligi o’sha vaqtdagi rahbarlarga yoqmadi. U sho’rolar davridayoq Germaniyaga ketib qoldi. Ular bosh rejissor sifatida har qanday masalaga jiddiy yondoshar, pragmatik qarashga ega mutaxassis edilar, hozirgacha ularni hurmat bilan yodga olamiz». – deydi u.

1980-1990-yillarda o’zbek teatri  davrga hamohang “Gipnoz”, “Insonlikka nomzod”,   mashhur  “Toshbolta oshiq”, “Oltin devor”, “Tohir va Zuhra”, “Temir xotin”, “Oshiq G’arib va Shohsanam” asarlarini sahnalashtirgan bo’lsa, mustaqillik yillarida “Sotqin”, “Spitamen”, “Qayig’i singanlar” kabi o’lmas spektakllarni yaratdi.

Sobiq sho’rolar davlatining inqirozi sabab teatr jamoasi ham og’ir  sharoitga bilan yuzlashadi, layoqatli sana’tkorlar ish izlab teatrni tashlab ketadi. Uzoq muhojirlik yillari boshlanadi. Faqat yangi asrning birinchi o’n yilligiga kelib, Jumaniyoz Jabborovning “O’jarlar”, Shekspirning “Richard III”, Mansur Surushning “Sendan nolimayman, asrim” spektakllari jamoaning avvalgi shuhratini tiklaydi.

Mustaqillikning dastlabki yillarida Tojikistondagi yagona Nov o’zbek musiqali drama teatriga mashur aktyor Shukur Burhonov nomi beriladi. Keyinroq bu nomni o’zgartirishmoqchi bo’lganlarida teatr jamoasi bir ovozdan bunga qarchi chiqib, o’zbek sana’tkori nomini saqlab qolishadi.

Respublikadagi yagona o’zbek musiqali drama teatri san’atkorlaridan biri keyingi yillarda hukumat ichki milliy siyosatidagi  bir tomonlama qarashlar tufayli repertuarda o’zbekcha qo’shiqlar kamaytirilib, ko’proq tojik tilida chiqishlar talab etilayotganini ta’kidlasa-da, o’zbek xalqi ijodiy jamoadan o’z millatiga mansub chiqishlarni talab etadi.

“Kezi kelganda teatr afishalarini tojikchalashtirishni talab etishadi, ammo sahnada chiqishimiz aksar o’zbek tilida bo’ladi, chinovniklar bunda zug’umlarini o’tkazsalar-da, tomoshabinni o’zgartirib bo’lmaydi”, – deydi ijodiy jamoa a’zolaridan biri.

Teatr joylashgan, aksar o’zbeklar istiqomat qiladigan Spitamen nohiyasi raisi Muqtadi Majidov ijodiy jamoa uchun yubiley sharafiga mahalliy byudjet ta’minotdan ko’p o’rinli yengil mashina sovg’a etdi.

Jamoa ijodiy ishlarni davom ettirishga va’da bermoqda.

Quyida teatrning 80 yillik yubiley tantanasi aks etgan suratlarni e’tiboringizga havola etamiz.

Surat va matnlar muallifi Ravshan Shams.

Teatr hovilisiga darboz Yunusov Abdujabbor kirib kelmoqda.

Teatr hovilisiga darboz Yunusov Abdujabbor kirib kelmoqda.

Milliy do'mbira karnay sadosiga hamohang.

Milliy do’mbira karnay sadosiga hamohang.

Read the rest of this entry »

Leave a comment
Tags: , ,
Posted in Tojikiston

Jalol-Obod, Arslonbob va O’zgandagi bebaho lahzalar

Posted September 20th, 2014 at 12:35 am (UTC-4)
1 comment

Jalol-Obod, Qirg'iziston

JALOL-OBOD

O’sh singari Jalol-Obodga ham yarim kechada kirib bordim. Shahar markazidagi xonadonda mezbonlarimning ko’zi chaqnaydi, xuddi endi tong otib, yaqin bir tanishlari nonushtaga kelgandek. Katta zalda chiroyli dasturxon yozilgan, issiq ovqat tayyor. O’zimni koyidim – ertaroq yetib kelolmaganim uchun. Buning imkoni bormidi o’zi? Albatta yo’q, chunki mintaqamizda yarim soatlik uchrashuv aslida uch soat degani, uch soatlik uchrashuv esa yarim kun. Men tanishlarimning diydoriga to’ymayman, ular esa menga iloji boricha ko’proq narsa ko’rsatgisi, aylantirib mehmon qilgisi keladi.

Mezbon xonadonda ota va o’g’il Rossiyada ishlashadi. Uyda ona, kelin va nabiralar qolgan. Saranjom, did bilan bezatilgan koshona. Ota yozda vatanda dam olayapti. Pul topishga Rossiya, yashashga esa Jalol-Oboddan yaxshiroq joy yo’q ekani haqida gapirib beradi. Ko’chaning narigi tomonida ochiq tungi klub. Texno-musiqa ovozi butun mahallaga taraladi. Har kuni shu ahvol, qanchalik yoqmasin, chidaymiz, deydi suhbatdoshlarim, chunki bu klubga borib, musiqani o’chir deyishga hech kimning yuragi botinmaydi. Harakat qilishibdi, lekin befoyda. O’zbeklar kelib aql o’rgatmasin degan qabilda qo’pol javob olishibdi. Nahotki, shovqin odamlarga halal berayotganini anglab yetish shunchalik qiyin bo’lsa? Elatning nima ahamiyati bor bunga? Farosat qani? Qo’yavering, deydi mezbonlarim, o’zimiz haqimizda gaplashaylik. Hayotning shodon va achchiq damlari haqida suhbatga cho’mamiz.

Keyingi uchrashuv tun soat 2-larda. Suzoqda. Tanishim mashinada kelib meni o’z qishlog’iga olib ketayapti. Osh yeymiz, deydi. Okey. Shahardan 15 minutlik yo’l ekan. Choyxonadamiz. Suvning bo’yida. Kanal oqarkan, salqin. O’shda sovg’a qilingan ro’molni yelkamga tashlab, issiq choydan simiraman. Bu suhbatda ham ko’tarilmagan mavzuning o’zi yo’q. Ikki lagan tarvuz keladi. Yarim soat o’tar o’tmay katta laganda devzira guruchdan yog’li osh. Soatga qarayman, 3 dan o’tibdi. Qoyil, palovning erta kechi yo’q. Bahonam bor  – men Amerika vaqtidaman. U yerda esa endi kechki ovqat payti bo’layapti. Oldik.

Mehmonxona xuddi O’shdagidek xususiy uy. Jalol-Obod markazida, kishmish uzumlari yetilib turgan oddiy hovlidaman. Yerda uxladim, xonadon bekasining kelinlik sarposida kelgan ko’rpachalar va par yostiqlarda.

DSCN7177

ARSLONBOB

Bugungi reja – Arslonbob, qadim yong’oqzorlari va fusunkor buloq-sharsharalari bilan mashhur maskanni ko’rish.

Yollangan haydovchi dunyoning istagan nuqtasida uchrashi mumkin bo’lgan kishi: qora ko’zoynakda, qo’lida ikkita mobil telefon, tagida zamonaviy mashina. Yonida o’tirarkanman, atrofdan ko’zimni uzmayman, tinimsiz suratga olaman, hamrohimni savolga tutaman. Haydovchimiz esa biznesi bilan band. Mashina sotarkan. Bir paytning o’zida uchta davlatdagi hamkorlari bilan gaplashayapti. WhatsApp, Telegram va Viberda. Bandligi uchun boshida gapimiz qovushmaydi. Gaplaridan taqvodor ekanini anglab, balki nomahram ayollar bilan uncha gaplashmas degan xayolga boraman. Lekin ishi bitdi shekilli menga yuzlanib, so’zlasha ketadi. Bir-ikkita savoldan keyin oramizda qizg’in muloqot boshlanadi. Xalqaro hayotdan tortib, O’zbekiston va Gulnora mashmashasi, hayot ikir-chikirlari…

Muhokamani manzilga yetganimiz uchun to’xtatdik. Uch soatda shu yerda uchrashamiz deb haydovchini Arslonbob markazida qoldirdik-da, o’zimiz piyoda ketdik.

Yopiray. Men tog’ bag’riga keldik desam, bozorning o’rtasidamiz-ku… Baqir-chaqir, tirband, kela qoling, olib qoling degan hayqiriqlar quloqqa chalinadi. Nimadir yetishmayapti menga. Voy, kofe. Ertalab kofe xohlaydigan vujudim intiq. Hamrohim bilan kofe qidiramiz. Aylanib-aylanib, topdik. Kichkina paketga solingan Nescafe. Bilaman, sifati yaxshi emas lekin nachora. Atrofga qarab o’ylayman, kim nima g’amda… Odamlar hayot uchun kurashayapti, men esa qayoqdagi kofe dardidaman.

Somsaxonada to’xtaymiz. Xizmatda bolalar, bo’lsa 12 yosh. Yozda shu yerda ishlab pul topishadi, deydi hamrohim, aslida u qadar yosh ham emas, bu yerda tez yetilishadi. Ko’kko’z bolani chaqirib, qaynoq suv so’radik. Epchilgina ekan, bir zumda olib keldi. Kofe damlab, yostiqqa suyanib, sopol piyolada uni xo’plar ekanman, mendan baxtli odam yo’q.

Atrofni ko’zdan kechiraman. Ilohiy manzara. Musaffo osmon. Moviy tog’lar. Bozori qiziyotgan sotuvchilarning va sayyohlarni talashayotgan haydovchilarning ovozlari aralashib, o’ziga xos bir jo’shqinlik hosil bo’ladi.

Sharsharaga ketdik. Buning uchun esa oldin biz ham avtomobil gaplashishimiz kerak. Tezgina kelishdik. Kichik yuk mashinasidamiz. Tor ko’chalar juda notekis, toshli, suv bosgan. Haydovchi menga qarab hayajon bilan “sizni tomosha qilamiz har hafta” deydi. Men esa uni so’roq qilaman. Hazilkash yigit ekan. Yo’llarni tuzatishsa bo’lmaydimi degan savolimga “kim tuzatadi?” deya javob beradi. “Menga baribir”, – deydi rulni burar ekan, “o’rganib ketganmiz, tuzatsangiz yana buziladi”.  Eng muhimi hozir pul ishlab olish. Daromad shu ikki oyda keladi o’zi, sayyohlar ko’p paytda. Keyin esa bu yerda hech vaqo yo’q. Qish uzun, qalin qor yog’ib, yo’llar yopilib qoladi. Arslonbob dunyodan uziladi.

Kichkina bozor oldida tushamiz-da, sayrni boshlaymiz.

Har qadamda to’xtab odamlar bilan gaplashaman, suratga tushamiz. Muxlislarim ko’p ekan bu yerda. Keremet TV Jalol-Obodni ham qoplaydi va “Amerika Manzaralari” Arslonbobda ham efirda. Ichimga sig’may quvonaman, shunday tog’li joylarda ham minglab odamlar bizni tomosha qilar ekan.

_MG_2779

_MG_2839

Arslonbob mahalliy turistlarga to’la. Yozgi ta’tilda odamlar chiroyli kiyinib, shu yerga kelishar ekan. Cho’qqidagi uylar ijaraga olinadi. Qarindoshlar birga kelib, bu hovlilarda o’choqda osh, tandirda kabob qilib yeb ketishadi. Erkaklar karta o’ynaydi, askiyaga beriladi; ayollar aylanib, bozor qilishadi. Erkaklarning ham suhbatini oldim, ayollar bilan ham dardlashdik. Amerika ham qolmadi, O’zbekiston va Rossiya, Qirg’iziston iqtisodi, qirg’iz-o’zbek rishtalari, shaxsiy hayot, xullas, qop-qop gap. Onam meni gapga tuqqan.

Sharsharalar tagida odam boladek sakragisi keladi. Muzdek suv sachrar ekan, sergak tortasiz. Ko’nglingiz yorishadi. Cho’qqidagi kafeda sharbat ichamiz. Hammaning ko’zi menda. Kiyimim har holda ularni o’ziga qaratayotgandir. Ayollarning aksariyati bu yerda o’rangan. Men esa yozgi ko’ylakdaman. Qarshimdagi stolda o’tirgan bir guruh erkaklardan biri gap otadi. “Siz anavi Amerikadagi qiz emasmisiz?” Jilmayib, “Ha, o’shaman”,- deyman. Tamom, suhbat o’z-o’zidan davom etaveradi. Suratlarga tushamiz.

Tog’dagi katta xonadonda osh yeymiz. Hovlini aylanar ekanman, atrofimda bolalar girdikapalak. Jiddiy-jiddiy savollar berishadi. “Otishni bilasizmi?” Yo’q. “O’rgataymi? Mana miltig’im bor!” Qani… “Qo’rqmang, hech kim o’lmaydi baribir.” Shunaqa degin. Eh, bolalik…

Uch soat degan edik, butun kun shu yerdamiz. Tabiat bag’rimdan ketma deydi, lekin ilojim yo’q.

Bozorda tadbirkor haydovchimiz kutib o’tirgan ekan. Jalol-Obodga aslida bir-yarim soatlik yo’l lekin bizniki cho’zilib ketdi. Amerikalik mehmon qiz ko’p to’xtatdi.

Atrof shu qadar go’zalki, qarab to’ymaydi odam. Soylar, yaylovlar, kichik qishloqlar… Bu yerda har xil elatlar bor, deydi haydovchi, ahil yashashadi. Uylarning tepasida antennalar. Har holda jahonda nima bo’layotganini sal bo’lsa ham bilishadi.

DSCN7446

DSCN7451DSCN7366DSCN7362JALOL-OBOD

Jalol-Obod shahrining o’zida ko’rishga arzigulik joy ko’p emas, deydi hamrohim. Mahallalarni aylanaylik, deyman. Kun botayotgan payt, hovlilarga suv sepib supurilgan. O’shdagidek bu yerda ham ichkarini tashqaridan ko’ra olmaysiz, chunki devorlar baland qurilgan. Har ikkinchi yoki uchinchi uyda qurilish ketayapti. Dang’illama inshootlar qurilayotgani aniq. Ko’pchilikning daromadi chetdan keladi, bu ham aniq. Kichik bizneslar yaxshigina pul qiladi, lekin bugun bor, ertaga yo’q. Oilani boqish mumkin, lekin mashina olaman yo uy quraman desangiz qo’shimcha moliya kerak. Dunyoning ko’p joylarida ahvol shunaqa deya hikoya qilaman. Oylikka yashash oson emas. AQShda ham mashina yoki uy aksariyat hollarda kreditga olinadi. Jalol-obodlik tanishim: “To’g’ri, lekin u yerda barqarorlik bor, bu yerda yo’q”.

Shahar markazi qop-qorong’i lekin gavjum. Fontanlarning oldi va kafelarda yoshlardan tashqari oilalarni ham ko’rasiz, bolalari bilan hordiq chiqarishayapti. Diskotekalardan taralgan musiqa sabab bolalarning ovozini eshitmaysiz. Orada yigitlarning hayqiriqlari ham quloqqa chalinadi. Soat 9 lardan oshganda biz ham sekin ovqatlanish uchun joy qidiramiz.

_MG_2936_MG_2934

DSCN7453

(Jalol-Obod, Arslonbob va O’zgan suratlarda… Facebook foto albomni tomosha qiling)

Post by Navbahor Imamova.

Sokin bir mahalladagi choyxonadamiz. Bizdan boshqa hech kim yo’q. Osmonga qarab yonboshlab yotsam ham hech kim hech narsa demaydi. Choyxona o’zbeklarniki lekin ishchilar qirg’iz qizlar. Hamrohim Jalol-Oboddagi diniy-ijtimoiy manzara haqida hikoya qilib beradi. Shahar o’tgan o’nyillikda qanchalik o’zgarganini tushuntiradi. O’zi Suzoqda katta bo’lgan bu yigit umidga to’la. Real muammolarni tan oladi lekin ularga yechim bor deya ishonadi. Masalalar tubida etnik kelib chiqish emas, ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlik yotibdi, deydi. Huquq-tartibot tizimlari mas’uliyatini oshirish, korrupsiya ildiziga bolta urish bilan hayotni ancha yaxshilash mumkin, deydi u. Darhaqiqat, bu gapni Qirg’izistonda hamma joyda eshitdim. Bishkek va O’shda ham kim bilan gaplashmay muammolar va ularning yechimi haqida shunday mulohaza bildirishdi. Boshqa bir hamrohim yengilroq mavzular haqida gaplashishga harakat qiladi. Buning esa iloji yo’q, hayot bu siyosat, har qanday mavzu baribir real vaziyat va siyosatga borib taqaladi. Kulamiz.

Zimiston ko’chada suzoqlik hamrohimga taksi tutib, kuzatamiz. Mehmonxonaga qaytib, internetga ulanaman. Facebook va Twitterda bir dunyo xat. Aksariyati O’sh va Jalol-Oboddan. Eng so’nggi maktubda bir yosh yigit dadasi meni hozirgina taksida ko’rganini yozibdi. Do’stimni uyiga olib ketgan haydovchi… Boshqa xatlar men bilan Arslonbob va Jalol-Obodda gaplashgan odamlar va ularning yaqinlaridan. O’shda ko’risholmagan tanishlarim mendan xafa. Bu yerlarda yurganimni o’zi hech yerda ayon qilganim yo’q lekin bu zamonda biror narsani yashirib bo’ladimi?! Mayli, omon bo’lishsin.

Hayotni ko’rmoqchimisan, bozorga bor, deyishadi. Jalol-Obodning bir-biriga ulanib ketgan bozorlaridaman. Darrov oladigan narsa topdim – ikkita ko’ylak. Qirg’iziston janubida hamma ayollar uyda desangiz adashasiz. Bozorchilarning aksariyati xotin-qizlar. Ular orasida ham muxlislarim bor ekan. 2-3 daqiqada butun hayotlarini tasvirlab bera oladigan zukko ayollar. Men ham onam bilan dehqon bozorida savdo qilib, ulg’ayganman, deyman. Oila a’zolarim hali ham bozorda tirikchilik qilishadi.

DSCN7466DSCN7481DSCN7549

Tushlik Suzoqda. Lekin undan oldin hamrohimning ishxonasiga o’tamiz, salomatlik markaziga. U idorasida band ekan, yonma-yon joylashgan tibbiy maskanlar va dorixonalarni ko’zdan kechiraman. Toza lekin juda eski binolar. 1950-yillarda qurilgan ekan. Navbatda o’tirgan ayollar menga qaraydi, men ularga. Tepada UZI deb yozib qo’yilgan. Xotinini olib kelgan otalar bolalarini ko’tarib, gulzorni aylanib yurishibdi. Hech kimni gapga solgim kelmadi. Bu yerga kelganlarning dardi o’ziga yetarli.

Do’stimning ishxonasi oddiy lekin zamonaviy. Divan, kompyuter. Internet bor, tezligi ham yaxshi.

Piyoda yana bozor tomon ketamiz. Taksi olib, Suzoqqa suramiz. Haydovchi yoshgina yigit. Bir zumda olib bordi, lekin gaplashishga ulgurdik. Chet elga ketish dardida ekan. Lekin dunyoda bundan yaxshi joy yo’q, deydi qat’iy ishonch bilan. Amerikadan kelganlarga bu yerda hamma va hamma narsa nochor ko’rinayaptimi, deb so’raydi. Yo’q, umuman unday emas, deya javob qilaman va oldimizda ketayotgan qimmat mashinalarga va yo’l chetidagi baland uylarga ishora qilaman. Qolaversa, deya qo’shaman, Amerikada ham qashshoqlar bor. “Bilaman, ko’rsatasizlar-ku”, – deydi u, jilmayib.

Suzoq markazida tushamiz va kichik bozor tomon yo’nalamiz. Ko’zimga yoqqan narsalardan olaman, o’zim uchun, Vashingtondagi uyimga. Plastmassa obdasta. Klassik shaklda yasalgan. Ko’k va yashilidan bittadan. Sotuvchi onaxon bir qopini olib chiqib, oldimga sochadi. “Ovorasi bormi, oling qizim, buyursin”,- deydi u, kamtarona.

Mehmonga ketayapman, quruq bormay deb ochiq rastalarga qarayman. Sotuvchilardan biri oppoq kiyingan otaxon, “Golos Amerikimi?” deya ajablanadi. Darrov tanishamiz, chaqchaqlashamiz. Kimyoviy muhandis bo’lgan ekan, bir o’zbek tadbirkor ochgan konserva zavodida bosh mutaxassis bo’lib ishlagan ekan. Inshoot 2010-yildagi notinchliklarda vayron bo’lgach, bu sohani tark etgan. Zavodda 1 million dollarga teng texnologiya bor edi, deydi u ko’ziga yosh olib, hammasini maydalab tashlashdi, shunga achinadi odam. Mana endi bog’larda mevalar chirib yotibdi, ulardan biror mahsulot tayyorlaydigan kombinatlar qolmagan. “Bizning ham dardimizni eshitinglar, iltimos”,- deydi otaxon. “Albatta, eshitamiz va shu yerdamiz”, – deyman. Biznes kartochkamni qo’liga tutqazib, bu inson bilan uzoq gaplashish umidini ko’nglimga tugib, hamrohim bilan mahallalarga kirib ketaman.

Mezbonlarim – ikki kelini bilan yashaydigan ziyoli oila. Ota Toshkentda bilim olgan, o’zbek maktabi direktori. Katta o’g’li, mening do’stim, salomatlik markazida ishlaydi. Ukasi Dubayda. Kelinlardan biri ham o’qimishli. Ikkinchisi uyda. Ikkalasining ham emizikli bolalari bor. Qaynona kiyimidan katta ko’rinsa-da, yosh ekan. “Biz uydamiz, erkaklar ishda… Ro’zg’or ishlaridan bo’shamaymiz, lekin televizor ko’rishga vaqt bor, sizni tomosha qilamiz haftada bir, seriallar ko’ramiz”.

Oldimdagi dasturxon – o’zbekning yuzi, g’ururi. Issiq non, somsa, shirinliklar, toza meva, yangi salatlar… Bir zumda manti keladi, uning ketidan kabob. Tirikchilik qiyin ammo bu insonlarning yuzidan nur taraladi. Ruhan tetik odamlar ekani har bir so’zida namoyon. Nabiralar tizzamizda.

Bir soatda turishim kerak. Do’stimning o’g’li ketma deb yig’laydi, ko’zlari jiqqa yosh bizni kuzatadi.

Bizni Arslonbobga olib borgan tadbirkor yigitning mashinasida Jalol-Obodga qaytamiz. U yerdan esa O’sh tomon yo’lga tushamiz. Orada meni yarim kechasi Jalol-Obodda kutib olgan oilanikida to’xtaymiz. Cheksiz minnatdorchilik bildiraman ularga. Suzoqlik do’stim bilan ham shu yerda xayrlashaman. Endi mening ko’zimda yosh.

DSCN7629IMG_3102DSCN7653O’ZGAN

O’zimga kelgunimcha bir necha daqiqa o’tadi. O’sh viloyatiga kirib kelayapmiz. O’zganga yaqinlashayapmiz. Albatta, to’xtaymiz. “Bu men uchun farz… Mahalliy, tarixiy obidalarni ko’zdan kechirmay ketsangiz bo’lmaydi axir”,- deydi haydovchi. Bir soat aylanamiz. Oftob urib turibdi, mening esa hech qayoqqa jilgim yo’q. 9-13 asrlarda hukmronlik qilgan qoraxoniylar davridan qolgan obidalar ostonasida o’tiraversam…

Lekin har bir daqiqa g’animat. O’shga qaytib, oqshom Bishkekka uchishim kerak.

Yo’ldagi suhbatimiz global… Yoshlar, munosabatlar, muhabbat, vafo va baxt haqida fikr almashamiz. Oila, ota-onalik, farzand tarbiyasi, o’zbeklar va dunyo. Men o’zbekman, siz esa butun dunyo ekansiz, deydi haydovchi. Yuzimizda tabassum.

Aytgancha, Qirg’iziston janubida qayerga bormay, o’zbekcha yozuvlar qidirdim, hech yerda ko’rmadim. Suzoqdagi bozorchada muxlislarim bilan gaplashayotib, tasodifan bir joyga ko’zim tushdi: “Колхоз бозори”. Eski darvozaning qoshida, temirga o’yilgan. O’tmishdan nishon. Qancha turishini hech kim bilmaydi.

Navbahor Imamova

Jalol-Obod, Arslonbob, O’zgan

Avgust, 2014

P.S. O’sh va Bishkek taassurotlarini ham o’qing. Qozog’istonning eng katta shahri Almati haqida ham hikoyam bor.

 

1 comment
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,
Posted in Foto, Qirg'iziston, Turli xil

Xorijda mashhur Qirg’iziston dorbozlari bu gal vatanni gullatdi

Posted September 15th, 2014 at 1:44 pm (UTC-4)
Leave a comment

Yaqinda, yozning oxiri – kuzning dastlabki kunlarida, O’sh viloyati Novqat tumanining so’lim Sahoba oromgohida  qarqarqishloqlik mashhur dorbozlar guruhi tomosha ko’rsatdi. Hafta davomida ixlosmandlarning safi arimadi.

“Qo’shni Aravondan keldik. Ota-bobolardan qolgan bu qadim san’atni sog’inib qolgan ekanmiz, maza qildik, – deydi o’zini fermer deb tanishtirgan Azamat aka Vohidov. – Avvallari biz tomonda ham yilda ikki-uch bor dor tikilardi. Hozir dorbozlar ko’proq xorijda pul topayapti, deb eshitaman”.

“Lochin” oilaviy guruhi Qorasuvning Qashqarqishlog’ida yigirma yil muqaddam tashkil topgan. Aslida guruh rahbari Shamsiddin aka Hojimatov 45 yildan buyon “simda”. O’z vaqtida u farg’onalik mohir ustozlar bilan birga chiqishlar qilgan, ularning duosini olgan. Faoliyati davomida ko’plab shogirdlar tarbiyalagan.

Tomosha boshlanishida 25 yoshli Lochinbek Hojimatovni masxaraboz rolida ko’rgan odam 15 daqiqadan so’ng baland dorda qaltis o’yin ko’rsatayotgan dovyurak yigitning aynan u ekanini bilmaydi.Tog’risi, taniy olmaydi.

Tosh irg’itadigan, mashina ostiga yotib, salkam bir tonnalik yukni ustidan o’tkazadigan azamat ham shu o’g’lon.

Uch yoshli Malikabonu esa shu tog’asining yelkasida simga chiqishni yaxshi ko’radi.

Keyin dorga Mavlonbek, Avazbek, Muhammadalilar  ko’tariladi. 15, 10, 6 yoshli dorbozlar. Ikki yarim yashar Behruzbek ham simda tetapoya qilayapti.

“Olloh qalbingizga solsagina  dorboz bo’lasiz. Bu mashaqqatli san’at birinchi navbatda halol-poklikni talab qiladi. Jasurlik, matonat, aql va sabr joiz”, – deydi Shamsiddin aka.

Sabr, deganda dorbozlar ko’p narsani nazarda tutadi. Jumladan, boriga shukr qilishni ham. Qadim an’anaga ko’ra, dorboz tomoshaga yig’ilgan xalq chorsiga tashlagan pulga qanoat qiladi. Oz-ko’p demaydi.

Keyingi yillarda daromad, asosan, xorijdagi tomoshalardan kelmoqda. Guruh Rossiya, Qozog’iston, Tojikiston, Turkmaniston, Belarus, Ozarbayjon kabi o’lkalarni aylanib chiqqan. Har maskanda olqishlarga sazovor bo’lgan.

“Dorbozlik eskidan taraqqiy etgan Kavkaz ahlini lol qoldirish oson bolmasa kerak?” – deya savol yo’lladik biz.

“Ayniqsa, Dog’istonda dorni juda sevishadi, dor ustalari ko’p. Ammo u joylarda biznikiday 12-15 metrli baland dorlar tikilmaydi, 4 metrli qurilmada tomosha ko’rsatiladi. Har-bir dor maktabining o’zgachaligi, o’z jozibasi bor”, – deya javob qiladi Shamsiddin aka.

Dorboz yigitchalarning aytishicha, safarda yurishning foydalaridan biri – o’zga tillar, madaniyatlarga oshno bo’lish. Gastrollarni asosan bahorgi va yozgi maktab ta’tillari paytiga rejalashtirishsa-da, ba’zan darslardan qolishga to’g’ri keladi.

Avvallari Janubiy Qirg’izistonda dorboz guruhlari ko’p bo’lgan, deyishadi. Yaqin o’tmishda ham kamida 4-5 jamoa faoliyat yuritgan. Hozirda turli marosimlarda (asosan, Navro’z, Mustaqillik bayramlari, xalq sayllari, katta to’ylar) Hojimatovlar guruhi ko’rinadi.

“Xalq san’ati, jumladan, dorbozlik uchun davlat diqqat-e’tibori lozim”, – deydi Shamsiddin aka.

Aytaylik, Hojimatovlar xonadoni 4 sotixli hovlida istiqomat qiladi. Dor tikib mashq qilish uchun esa kattagina maydoncha kerak. Joylarda tomosha ko’rsatish uchun maydoncha topish ham oson emas. Ko’pincha maktab stadionlari yoki bo’sh turgan xususiy yerlarni ijaraga olib turishga to’gri keladi.

“Yaxshi odamlar, bag’rikeng homiylar kam bo’lmasin. Dor san’ati esa hech qachon yo’qolmaydi”,- deydi Hojimatovlar.

Matn va suratlar muallifi Muhiddin ZARIF

Mana o’sha yigit. Ko’rinishidan polvon, demaysiz, ehtimol.

Polvon, masxaraboz va dorboz. Ko’rinishidan polvon, demaysiz, ehtimol.

Dor o’yinlari doimo bayramona kayfiyat bag’ishlaydi.

Dor o’yinlari doimo bayramona kayfiyat bag’ishlaydi.

Read the rest of this entry »

Leave a comment
Tags: , ,
Posted in Foto, Qirg'iziston

Qirg’iziston: Sahoba – qadim mozor, obidalar va oromgoh

Posted September 9th, 2014 at 4:24 pm (UTC-4)
Leave a comment

Sahoba – ko’hna mozorga berilgan nom. Kech bahordan to kuzning o’rtalarigacha bu so’lim go’sha gavjum. Salqin tog’ havosi, betakror tabiat, qadim ziyoratgohlar  mintaqaning turli burchaklaridan minglab odamlarni o’ziga jalb qiladi.

Sovuq tushgach, odatda, ziyoratchilar kamayadi va Sahobaning kuzgi-qishki jilosidan  faqat mahalliy aholi, asl tabiat  shaydolari-yu, betinim tadqiqotchilar bahramand bo’lishadi.

Sahoba ziyoratgohi O’shdan 40 chaqirim g’arbroqda, Kichik Oloy tog’lari yonbag’rida, dengiz sathidan 1200-2000 metr balandlikda joylashgan. O’ziga xos majmua tarkibiga katta istirohat bog’i, qadim mozor va bir necha obida kiradi.

Qirg’iziston Fanlar Akademiyasining Janubiy bo’limi xodimlariga ko’ra, bu joylar eramizdan oldingi ming yillikdan boshlab aziz joy sifatida ehtirom qilib kelinadi. Topilmalar ushbu maskanda qadimda eroniy qabilalar sig’inganidan dalolat beradi.

Olimlar fikricha, Sahoba degan atama keyinroq, islom dini O’rta Osiyoga kirib kelishi bilan paydo bo’lgan.

“Maqbarada saqlanayotgan bir necha o’n mozor toshlari (qayroqlar) XIII-XIV asrlarga oid, deyiladi. Toshlarda qisqa – 2-7 satrdan iborat – matnlar bitilgan’, – deydi mahalliy maktablardan biri muallimasi Zimrat opa. Bo’sh vaqtlarida u sayohatchilarga boshlovchilik qiladi.

Mahalliy aholi, asosan, tamaki, poliz ekinlari o’stirish, bog’dorchilik hamda chorvachilik bilan shug’ullanadi. Turli-tuman mevalar bu joylarda vodiydagidan kechroq, kuzga yaqin pishib yetiladi. Ayniqsa, Sahoba olmalari, do’lanasini yemabsiz – dunyoga kelmabsiz. Bu go’shaning qatiq-qaymog’i, qurutiga ham gap yo’q.

Mavsumda aholining ma’lum qismi ziyoratchilarga xizmat ko’rsatish bilan mashg’ul. Katta istirohat bo’gida osmono’par baqateraklar ko’lankasida bir qancha choyxona-oshxona, do’konlar, o’yingohlar faoliyat yuritadi.

Sahoba joylashgan Yangi-Novqat qishlog’ida Marg’ilon do’ppilari urf bo’lgan. Marg’ilon shevasi quloqqa chalinadi. Bu bejiz emas. Qishloqliklar azaldan qo’shni O’zbekistonning Marg’ilon, Farg’onasi bilan savdo-sotiq, quda-andachilik qiladi. Ammo keyingi yillarda, chegaradan o’tish oson emasligi bois, bordi-keldi keskin kamaygan.

Odatda yoshu-qari Sahobaga dam olish va ayni paytda obidalarni ziyorat qilish uchun keladi. Choyxonalarda behisob qozon qaynaydi. U yoqda dor tikilgan. Bu yoqda ashula-raqs. Qiz-juvon, er-yigit, qari-qartang – barcha o’ynab-yashnaydi.

Teshik tosh, qadim mozor, maqbaralarni ziyorat qilayotgan insonlar ezgu tilaklar bilan Yaratganga iltijo qiladi. Kimdir farzand tilaydi. Kimdir muammoga yechim, ishga rivoj. Tinchlik, omonlik, farzandlar kamoli, baxtu-saodat so’raydi hamma.

Matn va suratlar muallifi Muhiddin Zarif,

Qirg’iziston

DSC02172Read the rest of this entry »

Leave a comment
Tags: , ,
Posted in Foto, Qirg'iziston

O’sh: ushalgan va ushalmagan orzular

Posted September 8th, 2014 at 1:39 am (UTC-4)
2 comments

O’sh meni o’ziga sehrlab qo’ydi. O’zbek, qirg’iz yoki rus, kimning xonadoniga bormay o’zimni uydagidek, bolaligim o’tgan hovlidagidek his etdim.

2010-yilning iyun oyidagi qonli voqealardan astalik bilan o’ziga kelayotgan, minglab qalblar bir umrga jarohatlangan bu azim shahar horg’in. Lekin ortiqcha shikoyat qilmaydi. Dardini ichiga yutib, kunini ko’rmoqda.

O’shda hayot o’tgan to’rt yil ichida qanchalik o’zgardi deya so’radim. Ko’plab o’zbeklar, ayniqsa katta yoshdagilarning javobi shuki, tirikchilik bugun yanada qiyinlashgan. Ammo yo’qdan bor qiladigan xalq o’z mehnati va oz bo’lsa-da tashqi yordam, hukumat orqali ko’rsatilgan madad tufayli bugun ancha o’ziga kelib olgan.

Mahallalarni kezar ekanman, suratlari dunyo ahlini junbishga keltirgan vayronalar o’rnida yangi imoratlar qad ko’targanini ko’rdim. G’arbdagi uylarni eslatadigan uslubda, rang-barang tomli, baland ustunli. Osmono’par devorlar esa hovlini ko’rsatmaydi. Xonadonlar – qo’rg’onlar. Katta temir darvoza ochilib ichkariga kirsangiz, o’ziga xos bir dunyodasiz. Ko’chalarning ikki chetida uylarga suyangan ishkomlarda uzumlar pishayotgan bir paytda boribman. Ko’zimni uzolmadim bu go’zallikdan. Qay hovliga qadam bosmay ko’kalamzor va bog’. Qishda borganimda ko’z oldimdagi manzaradan bu qadar bahra olmagan bo’lar edim.

DSCN6790

Hamkasbim Alisher Soipovning onasi Zaynabxon opa va nabiralari bilan. Alisher 2007-yilda O’shda o’ldirib ketilgan. Qotil hamon topilmagan. O’rtadagi qizaloq Alisherning qizi Zulayho.

Yozgi ta’tilda meni u yerga asosan ikki maqsad yetakladi. Biri rahmatli hamkasbim, 2007-yilda O’shda ishxonasi oldida otib o’ldirilgan Alisher Soipov oilasi bilan diydor ko’rishish, ikkinchisi esa ko’rsatuvlarimizni har hafta efirga uzatib, bir millionga yaqin tomoshabinga yetkazadigan Keremet TV bilan yaqindan tanishish.

Bishkekdan O’shga kechki samolyotda yetib, shaharga yarim kechada kirib bordim. Bishkek singari O’sh ham zimiston. Mehmonxonam ham juda qorong’i ko’chalardan birida ekan. Ertalab umuman boshqa bir olamda uyg’ondim. Nur taralib turgan bog’istonda. To’rt tarafi devor bilan o’ralgan, o’rtasida olma va behidan tortib, atirgulu chamanzor gurkirab turgan hovlida.

O’shda xonadonlarda kichik mehmonxonalar ochib, uni yuritishni o’rgatadigan, bu bizneslarni quvvatlaydigan loyiha bor deb ko’p marta eshitgan edim. U bilan amalda tanishdim. G’arbda “Bed & Breakfast” – “Yotoq va nonushta” deya nom qozongan mehmonxonalarga o’xshash maskanlar. Oila uchun yaxshigina daromad, mehmon uchun esa katalak otel emas, mahalliy uy.

Birinchi kunim Alisherning ukasi Shohruh Soipov va oilasi bilan shaharning yangi mahallalaridan biridagi uyida tezgina tushlik qildimda, Keremet TV tomon ketdim. Meni kutib olgan jurnalistlar telemarkazga borishdan avval butun shaharni aylantirishdi. O’sh atrofidagi qir va bog’-rog’lardan tortib, Cheryomushka va boshqa gavjum mahallalar, markazdagi muhim manzillar. Ko’rib ko’zim to’ymadi, shiq-shiq qilaverib kameram…

Keremet TV ga kech soat 6 larda kirib bordim. Studiya oddiy, ammo obod mahallalardan birida ekan. Kanal asoschisi va egasi Omorbek Abdiraimov uzoq yillar jurnalistlik qilib, keyinchalik o’z telestansiyasini ochgan. Kanal asosan rus va qirg’iz tillarida materiallar beradi. Bizning “Amerika Manzaralari” ko’rsatuvimiz o’zbek tilida uzatiladigan yagona shou. Har dushanba, 18:30 da. “Amerika Ovozi” bilan 2006-yildan beri hamkorlik qiladigan Omorbek Abdiraimov aholi talabini biladi. O’zbeklar o’z tilida ham tomosha qilsin deydi.

Aytish joiz, bir paytlar Qirg’iziston janubida bir necha o’zbek telekanallari mavjud edi. Bosim va tahdid ostida ular yopilib ketdi. Keremet TV, hozir mintaqadagi eng katta kanal, nafaqat O’sh va Jalol-Obod viloyatlarini qoplaydi balki signallar chegaraning narigi tomoniga ham yetib boradi, xuddi O’zbekiston kanallari Qirg’iziston janubiga yetib kelayotgandek.

Qirg’iz o’tovi shaklida bunyod etilgan studiyada amerikalik mehmon sharafiga dasturxon yozilgan. Jamoa meni keng quchoq ochib, hayajon bilan kutib oldi. Jurnalistlarning farzandlari oldimga yugurib chiqqani va mening muxlisim ekanini aytgani kaminani naqadar xursand qilganini tasavvur qila olmaysiz.

Kamtarinlikni ozgina chetga surib, bir narsani faxr bilan aytamanki, O’sh va Jalol-Obodda qayerga bormay odamlar oldimga kelib taniganini aytdi.

“Amerika ovozimisiz?” “Voy, siz anavi Navbahor Imamova emasmisiz?” “Voy, men sizning muxlisingizman”, “Siz anavi Amerikadan gapiradigan qizku, a?” kabi savollar tinimsiz yangrab turdi. Jilmayib, “Ha, men o’sha” deya javob qildim.

Muxlislarimiz ko’p ekanini oldindan bilar edim lekin ular bilan yuzma-yuz gaplashish, ijobiy va salbiy fikrlarini tinglash, savollariga javob berish mendek uzoq-uzoqlarda yashab ishlaydigan jurnalist uchun noyob imkoniyat. Ko’rsatuvlarimizni do’konlarda, jamoat joylarida, hovlilarda tomosha qilib o’tirishganiga guvoh bo’ldim. Ishimiz va mas’uliyatimiz naqadar muhim ekanidan dalolat bu.

Keremet TV jamoasi bilan o’tirib, “Amerika Manzaralari” ni tomosha qildim. Keyin kanal mendan intervyu oldi. Bilishimcha, u allaqachon efirga uzatilgan va videoni shu sahifaga joylashtirish umididaman. Hozircha suratlarni tomosha qiling.

Post by Navbahor Imamova.

 

Omorbek Abdiraimov va uning qo’li ostida ishlaydigan jurnalistlarning aytishicha, tomoshabinlardan tez-tez qo’ng’iroq bo’lib turadi. Bizning ko’rsatuvlarimiz qayta ko’rsatilishini, nima uchun ba’zida kechroq yoki ertaroq efirga ketganini bilishni  va uni olib boradigan qiz bilan bevosita aloqaga chiqishni istagan odamlar ko’p ekan.

Muxlislarga dil so’zlarim: azizlar, men shu yerdaman. Saytimiz yoki Facebookdagi sahifamiz orqali men bilan bemalol bog’lanish mumkin. Sizning mulohaza va takliflaringiz bilan jon deb tanishaman. Bu qiz o’zi qayerlik, Amerikaga qanday qilib borib qolgan degan savolga esa qisqacha javobim: O’zbekistonning oddiy bir qishlog’idan chiqqan qizman. Amerikaga ilm va imkoniyat izlab kelganman, o’zim xohlagan sohada mehnat qilaman. Lekin meni katta qilgan zaminni unutmaganman. Vashingtondan turib, o’z ona tilimda axborot uzataman. Mintaqada erkin jurnalistika hamon orzu ekani haqida hozir to’xtalmoqchi emasman. Imonim komilki, so’z va matbuot erkinligi mening ona yurtimda va butun Markaziy Osiyoda qanchalik cheklanganidan xabardorsiz.

Keremet TV dagi hamkasblarim bilan muloqot qilib, to’ymadim. Bir-birimizdan ko’p narsa o’rgansak arziydi. Hamkorligimiz davom etadi degan umiddaman. Chodir-studiyada o’tirib, Vashingtonga, boshlig’im Javdat Sayhon (Cevdet Seyhan) ga telefon qildim. Ish haqida gaplashdik albatta. Lekin asosiy maqsadim unga va hamkasblarimga “ishimiz, ko’rsatuv va eshittirishlarimiz egasini topayapti, auditoriyamizga yetib kelayapti, mana o’zim guvohman” deb qo’yish edi. Jurnalistlarning ishi doimiy stressdan iborat lekin material efirga ketishi yoki chop etilishi bu charchoqni tezda yuvib ketadi. Beixtiyor keyingi dastur, keyingi maqola, keyingi intervyu haqida o’ylaysiz.

Alisherning oilasi Sulaymon tog’iga tutash mahallada yashar ekan. Uchrashuvlarim cho’zilib, bu aziz xonadonga kech soat 11 lardan keyin kirib bordim. Osh damlangan. Butun oila uyg’oq.

Alisher bilan 2001-yilda “Amerika Ovozi” dagi yangi hamkasblar sifatida internetda tanishgan bo’lsam, 2007-yilgacha, ya’ni u o’ldirilgan paytgacha, faqat telefon yoki global tarmoqda gaplashganman. Bir kun ko’rishamiz, yuzma-yuz o’tirib uzoq suhbatlashamiz deya orzular qilgan edik. Armon bo’lib qoldi.

Alisherdan ayrilganimizda, uning yaqinlari, do’stu birodarlari singari biz ham aza tutdik. Jamoamiz shokda yurdi. Yig’ladik, g’azabga to’ldik. Alisher endi yo’q ekanini tan olish, o’lim haq degan haqiqatga ko’nikish uchun oylar, yillar ketdi.

Soipovlarning mo’jazgina hovlisiga kirib borarkanman, ko’zimda yosh, vujudim titraydi. Alisherning onasi, o’rta yoshlardagi mushtipar ayol men tomon yurarkan, ikkalamiz ham ho’ngrab yig’lab yubordik.

“Sizni ko’rib, Alisherni ko’rgandekman, xuddi o’g’lim kirib kelgandek”, – deydi Zaynabxon opa.

Alisher men haqimda gapirgan, meni Vashingtondagi yaqin hamkasbi, do’sti deb bilgan. Uning o’limidan keyin bu oila bilan muloqotni yo’lga qo’ydim lekin muntazam ravishda aloqa qilish qiyin…

Alisherning ukalari va jiyanlari, qizi Zulayho va bu xonadonning kelinlari, jumladan Nazokat bilan yaqindan tanishdim. Nazokat bu oilaning qizidek bo’lib qolgan. Birga yig’ladik, chaqchaqlashdik, Alisherni esladik. Uning suratlari va kitoblarini tomosha qildim. Uzoq gaplashdik, tilga olinmagan mavzu qolmadi.

Bolalar hayqirig’i yangrab turgan hovlida Alisherning ruhi tirik. Hamkasbimning yuzi uning ukalarida, asaltoy jiyanlarida, qizida. Alisherning otasi Avaz aka kasal ekanlar, ular bilan ko’rishish imkoniyati bo’lmadi. Kutilmaganda yoshgina o’g’lidan, sal keyinroq esa onasidan ayrilgan bu insonning sog’lig’i keyingi yillarda ancha zaiflashgan. Lekin shifokorlar tuzalib ketishiga umid bildirmoqda. Dardi cheksiz Soipovlar bu sinovga ham chidaydi.

Zaynabxon opa bilan Sulaymon tog’iga sayrga bordik. Hamrohim yoshlik davrlarini esladi, farzandlari go’dak paytidagi kechinmalar haqida gapirib berdi. Quyoshda kuydik, lekin yuragimiz yozildi. Yig’layverib ko’zlari qurib ketgan ayolning chehrasida paydo bo’lgan kamtarona tabassumni ko’rib, quvondim. “Alisher, xavotir olmang, oilangiz sizsiz qiynalib qolmagan. Lekin tunu kun xayolidasiz. Hayot esa davom etmoqda… Mana ayangizning oldidaman”, – dedim ichimda.

Tog’dan turib, O’shning serjilo manzarasini tinimsiz suratga oldim. Eh, nimalarni ko’rmagan, kimlar o’tmagan bu yerlardan. Sulaymon tog’idan turib, atrofga ko’z tikib, o’z hayoti, oldidagi qiyinchiliklar va noma’lum kelajak haqida o’ylagan son-sanoqsiz avlodlar ko’z oldimga keldi. Alisher singari adolatparvar insonlardan qanchasini ko’rgan bu zamin…

1990 va 2010-yildagi xunrezliklarda o’z uyida chavaqlangan, yondirilgan, zo’rlab o’ldirilgan insonlar O’shning qayerlaridadir yotibdi. Abadiyat ularni o’z bag’riga olgan.

Tiriklarga qiyin. Ertangi kun nima olib keladi? Bilamiz deymiz, lekin bilamizmi? Xoh Qirg’izistonda yashang, xoh Amerikada. Hayotimiz bebaho lahzalardan iborat. Baxt ham, dard ham o’sha lahzalarda. Ba’zida yillarning tashvishini qilib,  ayni lahza g’animat ekanini unutamiz.

Alisher atigi 26 yil yashadi lekin undan o’chmas iz qoldi. Ma’naviy meros qoldi. “Tasavvur qiling”, – deya yupataman onaizorni, “og’lingiz odamlar 100 ga kirib qila olmagan ishlarni amalga oshirdi. Ziyo ulashdi atrofdagilarga, ularni nima uchun va qanday qilib deya o’ylashga undadi. O’zbekning dardini yoritdi. Yashaganida edi… Qaniydi, yashaganida. Yuzma-yuz hech qachon ko’rishmagan bo’lsak-da, Alisher hayotimizga muhrlandi. Uni cheksiz hurmat va mehr bilan tilga olamiz”.

O’shda men kunlar, oylar va yillar haqida o’ylamadim. O’sha lahza, o’sha soniyada yashadim. Mendek betoqat, shoshqaloq, har bir minutim konkret natija berishi kerak deb yashaydigan inson bunday holatga qanday kirib qoldi, ruhiyatim nega bu qadar taskin topdi, aniq aytolmayman.

Balki O’sh ahliga qarab, inson baxtli yashashi uchun ko’p narsa kerak emasligini yana bir bor tushungandirman. Balki mendek talabchan odam gohida juda ko’p narsani istab yuborib, noshukurlik qilishini anglagandirman. Umrida vatanidan tashqariga qadam bosmagan lekin dunyoni kitoblar va axborot orqali tanib, har qanday mavzuda miriqib suhbatlasha oladigan; kuni bilan hovlidan chiqmasa-da, bir necha minutlik ko’rsatuvlarimizni ko’rib, kurrai zaminni aylanib chiqqandek bo’lgan yoshu qarilarning so’zlari va mehri meni kayf qilgandir. Amerikadan berayotgan dasturlarimiz, mehnatimiz mahsuli bu insonlar uchun qadrli ekanini ko’rib, ichimga sig’may quvonib, haqiqatan orom olgandirman.

Maqsadimga yetdim, cheksiz ilhomga to’ldim. Lekin juda ko’p insonlar bilan ko’risha olmadim. Vaqt yetmadi. Ular kimligini biladi. Bu safar bir qoshiq qonimdan kechasiz degan umiddaman. Kelgusi safar o’zim sizni topaman.

Navbahor Imamova

O’sh, Qirg’iziston

Avgust, 2014

P.S. Jalol-Obod, Arslonbob va O’zgan taassurotlarini ham o’qing. Qozog’iston metropolisi Almati va Qirg’iziston poytaxti Bishkek haqida ham yozganman. 

 

2 comments
Tags: , , , , , , , , , , , , , , , , , ,
Posted in Qirg'iziston

Bishkek – global, erkin, ta’mirtalab shahar

Posted September 1st, 2014 at 2:27 am (UTC-4)
1 comment

Sovet davrida Frunze, ungacha esa Pishpek, bugungi kunda esa Bishkek – Qirg’iziston poytaxti – o’tgan o’n yillikda ikki inqilob va qonli, tahlikali namoyishlarga guvoh bo’ldi. Markaziy Osiyoning boshqa biror markazi yaqin o’tmishda bu qadar siyosiy voqealarni boshdan kechirmagan. Biroq Bishkek bir qarashda Sovet davridan beri ko’p o’zgarmagandek. Imoratlar, ko’chalar eskirgan. Kommunizm nishonalarini ko’rasiz atrofda. Qizig’i, globalizatsiya bobida orqada qolmagan. 900 mingga yaqin aholisi bilan Bishkek Qirg’izistonning metropolisi.

Ancha yillardan beri Markaziy Osiyoga qadam bosmagan edim. Ishim va hayotim AQShda asoslangan. Bu yoz ta’tilni, qisqa bo’lsa-da, meni katta qilgan zaminda o’tkazishga qaror qildim. Yo’l uzun. Vashington-Istanbul yo’nalishida 11 soatcha to’xtovsiz uchib, Turkiyaga qo’ndim. Yozda bu yurtga borgan odam dengiz sohillariga qadam qo’ymasa uyat! Yaqinlarim bilan biroz hordiq chiqardim.

Istanbuldan Bishkekka besh soatlarda yetib borasiz. Erta tong. Mintaqada ekanimni derazaga qaraboq bildim: osmon bilan tenglashaman deb turgan azim teraklar. Teraklar… Boshqa biror yerda bu qadar fusunkor, xushmanzara ko’rinmaydi ko’zga.

Manas xalqaro aeroporti ixchamgina. Samolyotdan tushib, avtobusda yo’lovchi qabul qiladigan markazga yetib, pasport tekshiruvidan o’tib, yukimni olgunimcha 10 minutdan kam vaqt ketdi. Umrimda bunday tinch aeroportda bo’lmaganman deb o’yladim.

Chiqqunimcha.

Eshikdan tashqariga qadam qo’yishim bilan olomon yopirildi. Taksi-taksi deb hayqirgan, qo’limdan tortib chetga olib, qayerga ketayapsiz, ketdik, deya undagan erkaklar biror so’zimni eshitmaydi. “Meni kutib olishayapti!” deb qichqira-qichqira ulardan bir amallab qutuldim. Hindistonda o’qib yurgan paytlarimni yodga soldi. Qirg’izistonni bu mamlakat bilan taqqoslash qiyin, ammo yo’lovchiga o’ziga xos o’ljadek munosabatda bo’lish, qanchalik tushunarli holat bo’lmasin, menga Dehli va Bangalordagi manzarani eslatdi.

Bishkekdagi do’stlarimning hikoya qilishicha, 2001-yildan beri Manasda hayot qaynar edi. Manas aslida xalqaro aeroport joylashgan hududning nomi. AQSh bu yerda o’z havo bazasi, keyinchalik tranzit markazi nomini olgan inshootga ega edi. Hozir bu yerlar bo’m-bo’sh. 1000 ga yaqin mahalliy ishchi yangi imkoniyat qidirib ketgan. Shu yili yozga qadar Manasni butkul tark etgan Amerika esa Afg’onistonga qatnaydigan havo vositalarini Ruminiyaga ko’chirgan.

Manas aeroportidan Bishkek markaziga o’rtog’im bilan 300 qirg’iz somiga yetib oldim. 50 som 1 dollar. Hisobini qilavering.

Atrofdan ko’zimni uzmayman. Markaziy Osiyoga yetib kelishim bilanoq o’zimni xuddi bu yerni hech qachon tark etmagandek his qildim. Manzara shu qadar tanishki, go’yo uning o’zi meni hech qachon tark etmagan. Ko’chalarning ikki chetidagi baland daraxtlar, chang, alamini mashinaning gazidan oladigan haydovchilar, yelkasida ketmon bilan dalaga ketayotgan dehqonlar, polizdan yangi terilgan hosilni idishlarga solib yo’l bo’ylab sotayotgan bolalar, tijorat do’konlari, choyxonalar, belgilar. Mintaqada oxirgi marta bo’lganimda xizmat va savdo bu qadar ko’p reklama qilinmayotgan edi. Bugun ulkan plakat va bannerlar – siyosiy, madaniy yoki tijoriy – ko’chadagi manzaraning ajralmas qismi. Ular globalizatsiya timsoli. Globalizatsiya!

Nafaqat Bishkek balki Qirg’izistonning boshqa joylarida ham biror joyda rahbarlarning suratini ko’rmadim. Birdamlik, bag’rikenglik haqida shiorlar osilgan lekin prezident yoki boshqa liderlarning portretlariga ko’zim tushmadi. Qozog’istonda, masalan, prezident Nursulton Nazarboyev aeroportda va hatto samolyotda uchib ketayotganingizda ham sizga qarab turadi.

Bishkekda hayot qaynaydi. Gavjum, tirband va tez. Markaziy Osiyoda eng ko’p siyosiy yangilik sodir etilgan bu shahar aslida ancha eski. Eskirgan. Ko’chalarning xarobligiga qarab, o’nlab yillardan beri tuzatilmagan bo’lsa kerak deysiz. Ikki chetidagi ariqlarda tog’ suvi pishqiradi. Bu jo’shqinlik shaharga qandaydir energiya bag’ishlaydi. Oyog’imga qarab yuray deyman lekin boshqalarning ikki ko’zi telefonda bo’lsa ham rasvo ko’chalardan bemalol ketishayapti.

Shahar mashinaga to’la. Qimmat mashinalarga qarab, shuncha pul qayerdan kelayapti ekan, deb o’ylaysiz. Tanishim tushuntiradi: Yevropa va Osiyo bozorlaridan eski avtomobillar keladi. Ruli chapda bo’lsa, qimmatroq. O’ngda bo’lsa, arzonroq. To’g’risi, shu kungacha biror mamlakatda har ikki tarafda ruli bor mashinalar birdek yurganini ko’rmaganman. Odatda ko’p davlatlarda bunga ruxsat berilmaydi. Chunki yo’l harakati uchun xavf tug’diradi. Lekin bugungi Qirg’izistonda bu muammo emas ekan. Trassada sal qiyinroq, deydi meni aylantirayotgan do’stim, lekin odam bir pasda o’rganar ekan. O’nqir-cho’nqir yo’llari shubhasiz asabimga tekkanini yashira olmay “oldin bu ko’chalarni to’g’rilash kerak, keyin bunaqa beso’naqay, gigant mashinalarni orzu qilsangiz bo’ladi”, deya achchiqlanaman.

Bishkekda yangi imoratlarning aksariyati xususiy uylar va asosan shahardan chetda. Markazda esa Sovet davrida qurilgan kulrang, nuri qolmagan binolar – davlat idoralaridan tortib tijorat markazlarigacha, kasalxonalardan tortib madaniyat va ilm o’choqlarigacha. Mana bu yerdagi foto albomda ko’rasiz.

Post by Navbahor Imamova.

 

Qirg’iziston poytaxtini, kim bilan gaplashmay, erkin va g’arbona muhit deya ta’riflashadi. Menga ham shunday ko’rindi. Restoranlar, do’konlar, salonlar, xilma-xil xizmat taklif qiladigan bizneslar – zamonaviy. Biroq xizmat sifati ko’p joylarda talabni qondirmaydi. Olsang ol, olmasang katta ko’cha degandek muomala qilishadi. Vaziyat menga yanada salbiy tuyulgan bo’lsa ajabmas chunki Amerikada xaridorga xudodek qarashadi. Yaxshi narsaga tez o’rganadi odam. Men har holda iste’molchi sifatida haqqimni bilaman.

2005 va 2010-yilda prezidentlar ag’darilgan, bir necha qonli voqealarga guvoh bo’lgan shaharda militsiya ko’p ko’zga tashlanmaydi. Sovet davrida barpo etilgan va kamtarin san’at asarlarini o’zida mujassam etgan yashil xiyobonlarni sayr qilar ekansiz, pufakdan zavqlangan bolasining ketidan chopgan ota-onalarning yuzidagi quvonch va yozning issiq kunlarini salqinda muzqaymoq yeb o’tkazayotgan odamlarga qarab ko’nglingiz taskin topadi.

Bishkekda ko’plab xalqaro tashkilotlarning idoralari joylashgan. Markaziy Osiyoning boshqa o’lkalariga kiritilmagan agentliklar bu yerda o’z mintaqaviy ofislariga ega. BMT agentliklaridan tortib huquq va erkinlikni targ’ib qiluvchi guruhlargacha, masalan “Human Rights Watch” va “Transparency International”.

Shahar va uning atrofida sayyohlar ham kam emas. Qirg’iziston 44 davlat fuqarosidan viza talab qilmaydi, jumladan amerikaliklardan. 60 kundan ortiqqa kelayotgan bo’lsangizgina, viza olishingiz kerak. Turizm rivoji haqida hammadan har xil fikr eshitdim. Chet ellik suhbatdoshlarim, Bishkekda anchadan beri yashayotgan xorijliklar nazarida, vaziyat tobora yaxshilanmoqda. Imkoniyatlar juda katta, deydi ular. Qirg’iziston ahli ham tabiiyki shunday fikrda.

Hamkasblar bilan Bishkek yaqinidagi yangi dam olish maskanlaridan biriga bordik. “Supara” deb atalmish restoran-bog’ga. Qirg’iz etnik uslubida bunyod etilgan. Xohlasangiz, o’tovga kirib ovqatlanib, hordiq chiqaring yoki chaylasimon kulbalarda dam oling. Beshbarmoq va qovurdoq singari yog’li taomlar taklif qilinadi. Muzdek ichimliklar, qimizdan tortib shoro degan antiqa suvgacha. To’ylar va tug’ilgan kunlarda odamlar uni ijaraga olar ekan.

Aytgancha, Bishkekda 2-3 kishi yaxshi restoranda o’rtacha 1000-1200 somga ovqatlansa bo’ladi. 20-25 dollar.

Shahar kechqurun haqiqiy zimiston. Hatto markaziy ko’chalar ham qop-qorong’i. Ko’p qavatli binolarga olib kiradigan yo’laklarga qadam bosganimda yuragim qattiq urib ketaverdi. “Nega bunday ahvoldasizlar?” – deya so’rayman tanishimdan. “O’rganib ketganmiz. Sizga shunaqa g’alati ko’rinayapti-da”, – deya javob qiladi u.

Tunu kun, mobil telefon ko’tarmagan va kamida bir qo’li u bilan mashg’ul bo’lmagan odamni ko’rmadim. Hayot shu asbobda. Internetga kirish qiyin emas. Qimmat ham emas. Turar joylarga qarasangiz, avvalo porabolik antennalarni ko’rasiz.

Men bilan gaplashgan qirg’izlar, o’zbeklar va ruslardan birortasi erkinmiz deya maqtanmadi lekin buni aytishga hojat ham yo’q. Odamlar qo’rqmay o’z fikrini izhor eta olishiga qarab baholayverasiz.

Bishkek yaqinidagi Ala Archa tog’ zonasidan qaytar ekanmiz, hamrohim katta yo’l chetidagi dang’illama uylar, bahaybat villalarga qarab, “ana narkotiklardan tushayotgan daromad mahsuli” deydi. Haydovchi esa tog’larga ishora qilib, jilmayadi: “Bizning boyligimiz shu tog’lar, tabiat”.

Haqiqatan shunday. Qirg’iziston tabiiy boyliklari va go’zalligi bilan o’ziga tortadi. Korrupsiya va yulg’ichlik iskanjasida yashaydigan jamiyatda muammolar cheksiz. Besh yarim milliondan oshiq aholiga esa davlatning yalpi milliy daromadi atigi 6-7 milliard dollar orasida. Qo’shnilar bilan qiyoslasak, O’zbekistonniki qariyb 50 milliard va Qozog’istonniki esa 200 milliard dollar. To’g’ri, bu mamlakatlar aholi va ish kuchi jihatidan kattaroq biroq Qirg’izistonda sanoat va infratuzilma ancha orqada qolib ketganini anglash uchun mutaxassis bo’lish shart emas. Uning alomatlari har yerda namoyon. Shunga qaramay bir haftalik safarim davomida odamlardan faqat umid va yaxshi niyatlar eshitdim.

Navbahor Imamova

Bishkek, Qirg’iziston

Avgust, 2014

P.S. O’sh va Jalol-Obod viloyatlarida ham bo’ldim. Qozog’istonning eng yirik shahri Almati ham menda o’ziga xos taassurot qoldirdi. U yerdan yozgan hikoyalarimni ham o’qiysiz degan umiddaman.

1 comment
Tags: , , , , , , , , , , ,
Posted in Foto, Qirg'iziston

Qirg’iziston: Qish g’amini yozda ye

Posted August 7th, 2014 at 4:39 pm (UTC-4)
Leave a comment

Qirg’iz mulozimlari aholini qish og’ir kechishi ehtimoli borasida ogohlantirar ekan, ommani qahraton oylar gamini hozirdan ko’rishga chaqirmoqda.

“Joriy yil kamsuv keldi, necha yillardan beri birinchi bor dehqonlar avron usulini (dala ekinlarini navbat bilan sug’orish –muallif) qo’llashga majbur bo’layapti. Kocha-hovlilarda dov-daraxtlar quriy boshladi”, – deydi agronom Tohirjon Olimjonov Aravon tumanidan.

O’sh-Qorasuv hududidagi Oqbura daryosidan shu kunlarda yosh bola ham kechib otishi mumkin.

Rasmiylarga ko’ra,  mamlakatning yirik sun’iy havzasi bo’lmish To’qtag’ul suv omborida har yilgidan 3-4 milliard kub metr oz obi hayot to’plandi va bu hol kuz hamda qish oylarida elektr ta’minotida uzilishlar muqarrarligini anglatadi.

“Qolaversa, qo’shni O’zbekistondan Janubiy Qirg’izistonga tabiiy gaz yetkazib berish masalasi hal etilmagani bois, elektr tarmog’i hissasiga tushadigan yuk yanada og’ir bo’lishi ko’rinib turibdi”, – deydi O’sh shahar meriyasi xodimlari.

Ushbu vaziyatda mutaxassislar ko’mir-o’tin g’amlashni tavsiya etmoqda. O’shning 15 burchagida ko’mir sotish punktlari ochildi. Xabarlarga ko’ra, shaharda 12 suyultirilgan gaz quyish shohobchasini qurish uchun joy ajratildi.

Odamlar esa o’z taraddudini ko’rmoqda. Chorvasi bor xonadonlar (nafaqat qishloq, balki shaharlarda ham) tezak quritayapti. Has-hashak, chirigan daraxtlarga «qiron keldi». G’ayrati bor yosh-qari issiq kunlardan foydalanib, o’tin to’plash uchun tog’larga yol olgan.

Xizmat ko’rsatgan suv xo’jaligi xodimi Alisher Sotiboldiyevning aytishicha, hududning suv zahiralarini to’ldirishda buloqlarning o’z o’rni bor.

“Afsuski, keyingi yillarda xo’jasizlik oqibatida ularning ko’pi yo’q bo’lib ketdi,- deydi mutaxassis. –Ammo yana ham kech emas – ma’lum qismini qayta tiklash, ko’zini ochish mumkin. Faqat harakat darkor”.

Haq gap. Masalan, O’shning istirohat bog’laridan birida saqlanib qolgan buloqlardan yozu-qish odam izi arimaydi.

Yo’z bo’lsin, qish bo’lsin – soz bol’sin, ishqilib.

Matn va suratlar muallifi Muhiddin Zarif

Qorasuv tumani -Aravon, ko'cha ariqlari qurib qoldi.

Qorasuv tumani -Aravon, ko’cha ariqlari qurib qoldi.

Read the rest of this entry »

Leave a comment
Tags: , , , , ,
Posted in Qirg'iziston

BLOG HAQIDA

“Yoshlariston” blogi haqida

By Stephen Mekosh on February 14, 2014

Ushbu blog – ijodkor, shijoatli va qiziquvchan yoshlar uchun o’zlari yashayotgan jamiyatda ro’y berayotgan muhim voqealar, qolaversa dunyodagi o’zgarishlar haqida fikr va mulohaza bildirish maydoni. Qay yurtda yashamang, bu yerda eksklyuziv surat va videolar ulashib, ularni tomosha qilishingiz mumkin.

Bu sahifani “Yoshlariston” deb bejiz atamadik. Markaziy Osiyoning besh davlati hamda Afg’onistonda aholining aksar qismi yoshlardir. Zamonamiz muammolari va yutuqlarini ular boshqalardan ko’ra yaxshiroq biladi.

Blog rang-barang mavzular uchun ochiq. Siyosatdan tortib, iqtisod va madaniyatgacha… Istagan masalani yoriting, muhokama qiling. Yagona iltimosimiz – bir-birimizni hurmat qilaylik va fikr bildirganda qo’pol so’zlar ishlatmaylik, toki bu maydon hammamizga ma’naviy ozuqa bersin.

Surat, video yoki boshqa turdagi material va xabarlar bo’lsa, biz bilan bog’laning. Siz bilan hamkorlik qilishdan bag’oyat mamnun bo’lamiz. Manzilimiz: uzbek@voanews.com

“Yoshlariston” – yoshlar maydoni. Blogimiz sizga muntazir.

Bo’limlar

Taqvim

May 2024
M T W T F S S
« Feb    
 12345
6789101112
13141516171819
20212223242526
2728293031